Η Οκτωβριανη Επανασταση στην "προκρουστεια κλινη" του οπορτουνισμου

Καθώς ημερολογιακά βρισκόμαστε στην «καρδιά» της επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης, πλήθυναν τον τελευταίο μήνα διάφορες παρεμβάσεις από ένα φάσμα δυνάμεων, αστικών, μικροαστικών, οπορτουνιστικών.

Σε ό,τι αφορά το οπορτουνιστικό ρεύμα, αυτό εκφράστηκε με εκδόσεις, αρθρογραφία, αφιερώματα αλλά και εκδηλώσεις όπου συμμετείχαν από κοινού τέτοιες δυνάμεις, αξιοποιώντας την επέτειο ως ένα ακόμη πεδίο μεταξύ τους «ζυμώσεων». Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η εκδήλωση που διοργανώθηκε από την ΠΕΝΕΝ (17/10), στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι του ΝΑΡ, του ΣΕΚ, της ΛΑΕ, του «Εργατικού Αγώνα» και του «Σχεδίου Β'».

Αν και η προσέγγιση του κάθε οπορτουνιστικού κόμματος - ομάδας για την Οκτωβριανή Επανάσταση και το σοσιαλισμό έχει αρκετές διαφορές, οι οποίες δεν μπορούν να «τσουβαλιαστούν», ούτε να σχολιαστούν ολοκληρωμένα στο πλαίσιο ενός άρθρου, θα σταχυολογήσουμε πλευρές από ομιλίες και άρθρα με σκοπό να παρουσιάσουμε ορισμένες από τις βασικές θέσεις στις οποίες συγκλίνουν.

"Ζήτω" η επανάσταση - "Κάτω" η σοσιαλιστική οικοδόμηση

"Προσπαθούσαν

να συγκρατήσουν την επανάσταση".

Εργο του Β. Ντενί (1935)

για το ρόλο εσέρων

και μενσεβίκων στην επανάσταση

Βασικό σημείο σύγκλισης των περισσότερων οπορτουνιστικών δυνάμεων είναι να «ευλογούν» τη σοσιαλιστική επανάσταση αλλά να ξορκίζουν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Να τιμούν στα λόγια το επαναστατικό άλμα αλλά να αρνούνται ουσιαστικά το αποτέλεσμά του, το κοινωνικοοικονομικό σύστημα που γέννησε, το σοσιαλισμό.

Εξάλλου, οι περισσότερες από αυτές τις δυνάμεις αρνούνται το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της ΕΣΣΔ. Το ΝΑΡ για παράδειγμα λέει: «Ο ''υπαρκτός σοσιαλισμός'' αποτέλεσε έναν ιδιόμορφο τρόπο παραγωγής, ανέκδοτο ιστορικά», καθώς επίσης και ότι στην ΕΣΣΔ «διαμορφώθηκαν νέες εκμεταλλευτικές δομές (...) η σοβιετική κοινωνία μετατράπηκε σε ταξική εκμεταλλευτική κοινωνία με ιδιότυπες καπιταλιστικές σχέσεις».¹

Το ΣΕΚ κατηγορεί το ΚΚΕ ότι «εξωραΐζει τη δεκαετία του 1930 στην ΕΣΣΔ ως σοσιαλιστική οικοδόμηση», ενώ, όπως αναφέρει, την περίοδο του Στάλιν πραγματοποιήθηκαν «αντεπαναστατικές ανατροπές» και ο «εναγκαλισμός της κρατικής γραφειοκρατίας με την κομματική, με τη μορφή του σταλινισμού». Το ΣΕΚ χαρακτηρίζει ανοιχτά την ΕΣΣΔ «κρατικό καπιταλισμό».²

Ολα αυτά δεν είναι νέα ζητήματα, ειδικά για το τροτσκιστικό ρεύμα, αφού αποτέλεσαν αντικείμενο διαπάλης και υπονομευτικής δράσης στη Σοβιετική Ρωσία την περίοδο των πρώτων δεκαετιών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ενώ αναπτύχθηκαν περαιτέρω στη μετέπειτα πολεμική του τροτσκισμού. Υπενθυμίζουμε π.χ. ότι το ΣΕΚ χαρακτηρίζει τις αντεπαναστατικές απόπειρες σε Ουγγαρία (1956) και Τσεχοσλοβακία (1968) - οι οποίες είχαν την πλήρη στήριξη των αστικών κρατών - «εργατικές επαναστάσεις», ταυτιζόμενο με την αστική προπαγάνδα.

Είναι τουλάχιστον υποκριτικό να εγκαλούν το ΚΚΕ για «εξωραϊσμό της σοσιαλιστικής οικοδόμησης», όχι βέβαια επειδή το ΚΚΕ δεν υπερασπίζεται το σοσιαλισμό που οικοδομήθηκε - αυτό το κάνει και με το παραπάνω - αλλά επειδή γνωρίζουν καλά ότι έχει καταβάλει τεράστια προσπάθεια μελέτης της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, τα συμπεράσματα της οποίας έχουν ενσωματωθεί στο Πρόγραμμά του. Η αποτίμησή μας όμως για το σοσιαλισμό γίνεται χωρίς απάρνησή του, χωρίς μηδενισμό, λαθολογία και εύκολες απαντήσεις, αλλά από τη σκοπιά της υπεράσπισης της ανωτερότητάς του και των διδαγμάτων για την ισχυροποίηση της πάλης σήμερα.

Είναι επίσης διπλά υποκριτικό να υπερασπίζεται κανείς το επαναστατικό άλμα, το οποίο ασκεί πάντα τεράστια γοητεία, αλλά όχι τις δυσκολίες και τις τεράστιες προκλήσεις που έπονται. Κατ' αναλογία, είναι σαν να υπερασπίζεται κανείς την αστική Γαλλική Επανάσταση το 1789 αλλά όχι τα επαναστατικά μέτρα των Ιακωβίνων το 1793.

Πόση άβυσσος χωρίζει στ' αλήθεια αυτές τις αντιλήψεις με το «είμαστε με την Οκτωβριανή αλλά όχι με τον Στάλιν», που συμπυκνώνει την προπαγάνδα της κυβέρνησης;

Για τι είδους "σοσιαλισμό" μιλάνε;

Τέτοιου είδους προσεγγίσεις αδυνατούν να κατανοήσουν το σοσιαλισμό ως μια κοινωνία στην οποία παραμένουν αντιφάσεις, αντιθέσεις και ταξική πάλη. Μια κοινωνία με έντονα τα χαρακτηριστικά της ανωριμότητας - σε σχέση με τον κομμουνισμό - που παλεύει καταρχάς με τον καπιταλιστικό αντίπαλο, ο οποίος παραμένει και την υπονομεύει, αλλά και με τον «εαυτό της» για να αναπτυχθεί, για να ξεδιπλώσει όλα τα χαρακτηριστικά του νέου απέναντι στο παλιό, που αντιστέκεται λυσσασμένα.

Αλλιώς προκύπτει μια ωραιοποιημένη εικόνα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, σύμφωνα με την οποία με κάποιο «μαγικό» τρόπο, χωρίς ταξική πάλη, θα λυθούν όλα αυτά τα προβλήματα. Πολύ περισσότερο, δεν γίνονται αντιληπτά τα σύνθετα καθήκοντα του υποκειμενικού παράγοντα και οι τεράστιες προσπάθειες που πρέπει να καταβάλει η εργατική εξουσία για την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας.

Μόνο έτσι μπορεί να καταλάβει κανείς, για παράδειγμα, τη λογική με την οποία το ΝΑΡ όσο και το ΣΕΚ (με σχεδόν πανομοιότυπα επιχειρήματα) επιτίθενται στο σταχανοφικό κίνημα και τα «κόκκινα Σάββατα», χαρακτηρίζοντάς τα «εντατικοποίηση της εργασίας (...) με ακόμη μεγαλύτερη αποξένωση των εργαζομένων». Ανεξάρτητα από επιμέρους προβλήματα και αδυναμίες που θα μπορούσε κανείς να εξετάσει στην ιστορική πείρα της ΕΣΣΔ στο συγκεκριμένο ζήτημα (π.χ. συνειδητή στάση των εργαζομένων απέναντι στην κοινωνική εργασία, αδυνάτισμα της παραγωγικής μονάδας ως πυρήνα εξουσίας κ.ά.), το ζήτημα της κομμουνιστικής στάσης απέναντι στην εργασία, όπως και ο αγώνας των πρωτοπόρων εργατών για άνοδο της παραγωγικότητας, είναι κομβικά σημεία για να μπορεί να αναπτύσσεται και να δυναμώνει η σοσιαλιστική οικονομία, με στόχο να ικανοποιεί πληρέστερα τις ανάγκες του λαού. Εκτός αν αρκείται κανείς στο να ονειρεύεται ανεδαφικά μια κοινωνία αφθονίας πόρων, χωρίς υλικούς περιορισμούς και με ώριμη κομμουνιστική συνείδηση, που θα προκύψει ξαφνικά μετά τη νίκη της επανάστασης.

Αποκαλυπτικό για το είδος του «σοσιαλισμού» που έχουν κατά νου κάποιες άλλες οπορτουνιστικές δυνάμεις είναι άρθρο στελέχους της ΛΑΕ, όπου ανοιχτά γίνεται ένθερμη υπεράσπιση της αγοράς ενάντια στον κεντρικό σχεδιασμό, και το οποίο φτάνει έως την υπεράσπιση του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ και της Περεστρόικα! «Οι μεταβατικές οικονομικές μορφές διεύθυνσης και οι πολιτικές της ΝΕΠ στη δεκαετία του 1920, έδωσαν θετικά αποτελέσματα (...) Δυστυχώς, η πρόωρη κατάργησή της στο τέλος της δεκαετίας του 1920 περιόρισε αυτές τις δυνατότητες. Αργότερα, με το 20ό Συνέδριο στη δεκαετία '50 και πολύ αργότερα με την Περεστρόικα, συνειδητοποιήθηκε ο λαθεμένος χαρακτήρας πολλών επιλογών και επιχειρήθηκε μια στροφή σε μεταρρυθμίσεις».³ Ουσιαστικά στο όνομα της προσωρινής υποχώρησης που έγινε με τη ΝΕΠ υποστηρίζονται ως ορθά όλα εκείνα τα μέτρα που τελικά οδήγησαν στο αδυνάτισμα των κομμουνιστικών σχέσεων και, μέσα από μια πορεία, στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις θεωρούνται «μακροχρόνια ανάγκη», οι μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν ότι ήταν σε θετική κατεύθυνση και η αντεπαναστατική Περεστρόικα ότι είχε στόχο την «υπέρβαση της στασιμότητας». Είναι φανερό ότι η αντίληψη αυτή βρίσκεται στον αντίποδα των επαναστατικών συμπερασμάτων, αλλά και της πείρας της ΕΣΣΔ, που απέδειξαν ότι ακριβώς αυτές οι κατευθύνσεις ήταν ο σπόρος της ανατροπής του σοσιαλισμού.

Επανάσταση ή μεταβατικό πρόγραμμα;

Κοινό στοιχείο αρκετών επίσης ομάδων είναι ότι ενώ «πίνουν νερό» στο όνομα της επανάστασης, στο διά ταύτα επιμένουν στη χρεοκοπημένη λογική του «μεταβατικού προγράμματος», που - ανεξάρτητα από φραστικές διακηρύξεις - θεωρεί ότι στο έδαφος του καπιταλισμού είναι δυνατόν το εργατικό κίνημα να επιβάλει σε καθοριστικό βαθμό τη θέλησή του χωρίς ανατροπή του αστικού κράτους, ανοίγοντας το δρόμο για ριζικές, επαναστατικές αλλαγές.

Το ΣΕΚ προσπαθεί να πείσει ότι τα συνθήματα των μπολσεβίκων για «γη και ειρήνη» ήταν «μεταβατικά», υποστηρίζοντας για το σήμερα πως το δίδαγμα της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι ότι «χρειάζεται η παρέμβαση μιας αριστεράς επαναστατικής για να τα εντάξει (σ.σ. τα επιμέρους αιτήματα) σε ένα πρόγραμμα μεταβατικό». Ξεχνούν βέβαια ότι η επανάσταση δεν έγινε με «δυο - τρία» συνθήματα, αλλά είχε ένα ολόκληρο υπόβαθρο θεωρητικής, πολιτικής και μαχητικής δράσης των μπολσεβίκων σε επαναστατικές συνθήκες ένοπλης δράσης των μαζών. Η πείρα της Οκτωβριανής άλλωστε είναι ότι οι μπολσεβίκοι δεν είδαν στο σχηματισμό της αστικής Προσωρινής Κυβέρνησης ένα «μεταβατικό βήμα» βελτίωσης σε σχέση με την τσαρική εξουσία, ούτε τη στήριξαν όπως έκαναν οι μενσεβίκοι, αλλά έθεσαν αποφασιστικά στην ημερήσια διάταξη τη διεκδίκηση της εργατικής εξουσίας.

Το ΝΑΡ δεν κάνει λόγο για σοσιαλιστική επανάσταση, αλλά επινοεί τον όρο «εργατική αντικαπιταλιστική επανάσταση με κομμουνιστικό περιεχόμενο»,⁴ την οποία χωρίζει σε τρεις «καμπές». «Το πέρασμα από τη σημερινή περίοδο της καταλυτικής ηγεμονίας της αστικής πολιτικής στην ισχυρή εμφάνιση ως αντίπαλου δέους, σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο, της εργατικής πολιτικής και των οργάνων της, που θα επιβάλλει ρωγμές στην αστική ηγεμονία και θα διαμορφώνει όρους για την ανατροπή της, αποτελεί μια πρώτη καμπή. Μια δεύτερη καμπή είναι η είσοδος σε επαναστατική κατάσταση (...) το πέρασμα από την επαναστατική κατάσταση στην επαναστατική κρίση σηματοδοτεί μια τρίτη καμπή». Είναι φανερό ότι η πρώτη εκ των τριών «φάσεων» - «καμπών» της επανάστασης βρίσκεται πριν τη διαμόρφωση επαναστατικής κατάστασης, βλέποντας δυνατότητα κλονισμού της αστικής εξουσίας σε συνθήκες καπιταλιστικής κυριαρχίας. Αναπάντητο παραμένει επίσης το ερώτημα ποιος - ποια εξουσία θα εφαρμόσει το «αντικαπιταλιστικό πολιτικό πρόγραμμα» που διατυπώνει το ΝΑΡ, αφού, όπως οι ίδιοι υποστηρίζουν, πλευρές του «μπορούν υπό προϋποθέσεις να επιβληθούν σε φάσεις κορύφωσης της ταξικής πάλης, χωρίς να έχει ακόμη απαντηθεί το ερώτημα ''εργατική ή αστική εξουσία''». Με αυτόν τον τρόπο, το ΝΑΡ διατηρεί τον «ομφάλιο λώρο» με το «μεταβατικό πρόγραμμα», παρά τις προσαρμογές που επιχειρεί μετά το πατατράκ της μετατροπής του και των δυνάμεων της ΑΝΤΑΡΣΥΑ σε «ουρά» της «κυβερνώσας αριστεράς» και του ΣΥΡΙΖΑ.

Ο ρόλος του ΚΚ πριν και μετά την επανάσταση

Ενα από τα σημαντικά διδάγματα της Οκτωβριανής Επανάστασης και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης είναι η τεράστια σημασία της διαπάλης με τις πολύμορφες εκδοχές του ρεφορμισμού και οπορτουνισμού πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την επανάσταση. Οι μπολσεβίκοι δεν θα είχαν καταφέρει να οδηγήσουν το ρωσικό προλεταριάτο στη νίκη, αν δεν είχαν συγκροτήσει ένα κόμμα που για δεκαετίες είχε σφυρηλατηθεί στις πιο δύσκολες συνθήκες και είχε διαχωριστεί αποφασιστικά από τους μενσεβίκους. Ούτε αν δεν ασκούσαν ανελέητη διαπάλη με όλα τα υπόλοιπα «σοσιαλιστικά» κόμματα που στήριζαν την Προσωρινή Κυβέρνηση μετά το Φλεβάρη του 1917. Αν δεν καταπολεμούσαν μέσα στο ίδιο το κόμμα των μπολσεβίκων συμβιβαστικές απόψεις που υπήρχαν και κατά τη διατύπωση των «Θέσεων του Απρίλη» και στη συνέχεια τον Οκτώβρη για την ένοπλη εξέγερση. Οι δυνάμεις του οπορτουνισμού, βέβαια, αρνούνται την ίδια την ανάγκη ύπαρξης Κόμματος Νέου Τύπου, με επαναστατικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας.

Η ιστορική πείρα απέδειξε ότι ο κίνδυνος του οπορτουνισμού ελλοχεύει σε ολόκληρη τη δύσβατη πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αποτελεί τεράστια πρόκληση για το ΚΚ η ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας και η επεξεργασία πολιτικής που σε κάθε φάση να προωθεί τις κομμουνιστικές σχέσεις, να εμβαθύνει τα χαρακτηριστικά της νέας κοινωνίας μέχρι η πορεία της να γίνει ανεπίστρεπτη.

Η πολύπλευρη συζήτηση που ανοίγει γύρω από την Οκτωβριανή Επανάσταση από αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις είναι αναμενόμενη. Αναδεικνύει ακόμη περισσότερο την ευθύνη μας για την ανάδειξη του πραγματικού περιεχομένου της επανάστασης, των σύγχρονων συμπερασμάτων, όπως επίσης και των ζητημάτων που πρέπει να μελετηθούν με στόχο την ισχυροποίηση του αγώνα για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό σήμερα. Για να γίνουμε πιο ικανοί, για να μπορέσουμε στο μέλλον να γιορτάσουμε νέες επετείους, νέων επαναστάσεων.

Υποσημειώσεις:

1. «Η Οκτωβριανή επανάσταση και ο κομμουνισμός στην εποχή μας», www.narnet.gr

2. «Το ΚΚΕ και τα 100χρονα του Οκτώβρη», www.antarsya.gr

3. Γ. Τόλιος, «Η ιστορική εμπειρία της ΝΕΠ και η σημασία της για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό», www.iskra.gr

4. «Θέσεις της ΠΕ για το 4ο Συνέδριο του ΝΑΡ», www.narnet.gr

Κωστής ΜΠΟΡΜΠΟΤΗΣ
Μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ