Για την ιατρική χρήση της κάνναβης

Σχόλια και παρατηρήσεις στην εισήγηση της Επιτροπής για την ιατρική χρήση της κάνναβης

«…κάθε άτομο μηχανεύεται τη δημιουργία μιας νέας ανάγκης στον άλλο, με σκοπό να τον υποχρεώσει να κάνει μια νέα θυσία, τοποθετώντας τον σε μια νέα εξάρτηση, η δε επέκταση της παραγωγής και των αναγκών γίνεται ο εφευρετικός και παντοτινός υπολογίσιμος δούλος στις απάνθρωπες εκλεπτυσμένες, αφύσικες και φαντασιωσικές ορέξεις…» – Κ.Μαρξ.

Η εισήγηση της επιτροπής για την ιατρική χρήση της κάνναβης, αναφορικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες αυτής της ουσίας, θέτει ορισμένα ζητήματα που αξίζει να σχολιάσουμε.

Τόσο βέβαια αυτά τα ζητήματα, όσο και τα σχόλια που θα ακολουθήσουν, αλλά και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το πρόβλημα της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, καθορίζονται άμεσα από την μέθοδο που χρησιμοποιούμε στην προσέγγισή τους. Αυτή η παρατήρηση έχει μεγάλη σημασία, γιατί τελευταία, γίνεται συνεχώς λόγος για τις επιστημονικές έρευνες που αποδεικνύουν τις θεραπευτικές ιδιότητες της κάνναβης και με βάση αυτό, πριμοδοτούνται πολιτικές, ιδεολογικές συζητήσεις για την αποποινικοποίηση της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών.

Υποθέσεις, πλάνα μελέτης, μέθοδοι, μεθοδολογικά και θεωρητικά πλαίσια αναφοράς παρεμβαίνουν σε όλα τα επίπεδα της έρευνας και καθορίζουν, κατά κύριο λόγο, τόσο την αντίληψη που θα έχουμε για το αντικείμενο μελέτης, όσο και τον τρόπο εφαρμογής πάνω του, των επιστημονικών συμπερασμάτων.

Γενικά, δύο βασικοί άξονες επιστημονικής μεθοδολογίας καθορίζουν την προσέγγιση του κόσμου : α) ο Ιδεαλισμός β) ο Διαλεκτικός Υλισμός. Για τον Διαλεκτικό Υλισμό υπάρχει πάντα αντιστοιχία στα πλάνα μελέτης και στις μεθόδους έρευνας, μέσα από μια συνεχή διαδικασία αλληλοσυσχέτισης.

Στον ιδεαλισμό, συναντάμε συνήθως, μονοδιάστατες και αφηρημένες μεθοδολογικά προσεγγίσεις, δεδομένου ότι οι σκοποί και οι λόγοι αυτών των θεωρητικών προσπαθειών, είναι ανεξάρτητοι πολλές φορές από την μελέτη του αντικειμένου αυτού καθεαυτού.

Αυτό είναι καθοριστικό, γιατί σε σχέση με τους σκοπούς και τις θεωρητικές προοπτικές, θα καθορισθούν η παρατήρηση, η ανάλυση  της συμπεριφοράς του υπό μελέτη αντικειμένου, αλλά και η ερμηνεία του. Στο βαθμό που σκοποί και προοπτικές μιας οποιασδήποτε θεωρητικής προσπάθειας λαμβάνονται ανεξαρτήτως από το αντικείμενο μελέτης, τότε η τελευταία αποκτάει ένα αφηρημένο χαρακτήρα σε ότι αφορά το αντικείμενο αυτό καθεαυτό.

Η αδυναμία προσέγγισης του προβλήματος της χρήσης και της εξάρτησης ψυχοτρόπων ουσιών μέσα από μια συνολική θεώρηση, εκδηλώνεται με αποσπασματικές προσεγγίσεις, που πολλές φορές, παίρνουν τον χαρακτήρα μονοδιάστατων και αφηρημένων θεωρητικών προσεγγίσεων και αποτελούν τη βάση ενός δυϊσμού που από τη μια μεριά έχει τον αντικειμενισμό των επιστημών της φύσης και από την άλλη έχει τον ιδεαλιστικό υποκειμενισμό των ανθρωπιστικών επιστημών.

Μόνο η πολυαιτιακή ερμηνεία σύνθετων κοινωνικών προβλημάτων, όπως είναι τα ναρκωτικά, μπορεί να ξεπεράσει τα αδιέξοδα των μονοαιτιακών και αφηρημένων θεωρητικών μοντέλων. Πρακτικά, έχουμε να κάνουμε με μια πολυπαραγοντική εξήγηση για την αποκάλυψη αιτιακών σχέσεων, δηλαδή, αποκάλυψη ομοιοτήτων ή ανομοιοτήτων. Το πρόβλημα για την επιστήμη είναι, να αναγνωρίσει σε ποιές σταθερές συνθήκες βρίσκονται οι ομοιότητες και ποιες τροποποιήσεις μέσα στις συνθήκες συνοδεύουν  τις  ανομοιότητες.

Στην εισήγηση  της  επιτροπής   για την  ιατρική   χρήση  της κάνναβης, γίνεται μια  μικρή ιστορική αναδρομή στην χρήση αυτής της ουσίας. Σε μια κατ’ αναλογία σύγκριση της χρήσης της κάνναβης στην αρχαιότητα και της χρήσης της κάνναβης στις μέρες μας, διαπιστώνεται και υποστηρίζεται ή διαχρονικότητα της χρήσης  για θεραπευτικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς. Σε αυτού του είδους τις συγκρίσεις η αναλογία ανάγεται σε ομοιότητα και η ομοιότητα σε αιτιότητα. Και επειδή τα όρια της αναλογίας είναι απεριόριστα,  ο καθένας  μπορεί να λέει ότι θέλει, π.χ. ο βάτραχος έχει τέσσερα πόδια , ο γάιδαρος έχει τέσσερα πόδια, άρα ο βάτραχος είναι γάιδαρος. Οι αναλογικές ερμηνείες, βρίσκονται στον αντίποδα των επιστημονικών ερμηνειών. Eξ΄αυτού γίνεται αντιληπτό, ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία να βρούμε τις τροποποιήσεις μέσα στις συνθήκες που συνοδεύουν τις ανομοιότητες.

Οι ψυχοδραστικές ουσίες – και η κάνναβη είναι μια από αυτές – έχουν διαφορετική σημασία από εποχή σε εποχή. Τόσο το σημασιολογικό περιεχόμενο, όσο και η χρήση τους διαφέρουν από ιστορική εποχή σε ιστορική εποχή, από πολιτισμό σε πολιτισμό. Η χρήση των ψυχοτρόπων ουσιών, για οποιοδήποτε λόγο (θεραπευτικό, ψυχαγωγικό κλπ) δεν εξαρτάται μόνο από τις χημικές, τις φαρμακολογικές ιδιότητες τους, αλλά από τις κοινωνικές, πολιτισμικές, ψυχολογικές, οικονομικές, ιστορικές πλευρές τους, που διαφέρουν από περίοδο σε περίοδο, από πολιτισμό σε πολιτισμό, από κοινωνία σε κοινωνία.

Η χρήση στις αρχαίες κοινωνίες γινόταν για θρησκευτικούς, κοινωνικούς, ιατρικούς, πολιτισμικούς λόγους. Δεν υπήρχε έξω από αυτές τις κοινωνικές λειτουργίες και αποτελούσε στοιχείο ενδυναμώσεως του κοινωνικού ιστού, της λειτουργίας της κοινωνίας. Αυτή η χρήση , με την χρήση του αλλοτριωμένου, του αποξενωμένου ανθρώπου στον καπιταλισμό, δεν έχει καμία απολύτως σχέση.

Με την είσοδο της ανθρωπότητας στις βιομηχανικές κοινωνίες, περνάμε από την χρήση στην εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες. Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και στην εξέλιξη της τοξικομανίας, έπαιξαν οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι γιατροί. Ο ιατρικός κόσμος συνταγογραφούσε οπιούχα, για πάσα νόσο, πού πωλούντο ελευθέρα στα φαρμακεία. Όπως τώρα με την κάνναβη, έτσι και τότε,  το βάρος έπεφτε στιςθεραπευτικές ιδιότητες των οπιοειδών. Σήμερα, η εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες έχει πάρει  επιδημικές διαστάσεις και με την μορφή της πολυτοξικομανίας πλήττει ιδιαίτερα τους νέους και τους εφήβους.

Στο κείμενο της εισήγησης, που αποτελεί αντικείμενο των σχολίων μας, η έννοια της εξάρτησης αναφέρεται στην προτελευταία παράγραφο της εισαγωγής με τον εξής τρόπο: « …Η χρήση κάνναβης προκαλεί εξάρτηση, αλλά υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για τον βαθμό και την ένταση της εξάρτησης και των συμπτωμάτων…». Χωρίς περιστροφές, σχετικοποιείται στα γρήγορα η εξάρτηση από την κάνναβη για να τονισθούν στη συνέχεια οι «…αναμφισβήτητες πλέον θεραπευτικές της ιδιότητες …».  Αυτό το ιστορικό πέρασμα από την χρήση, στην εξάρτηση ως κοινωνικό φαινόμενο, αντανακλά την γενικότερη κοινωνική- οικονομική κρίση τωνκαπιταλιστικών κοινωνιών , σηματοδοτεί την διάλυση του κοινωνικού ιστού και είναι ανεξάρτητο των θεραπευτικών ή μη ιδιοτήτων των ψυχοτρόπων ουσιών.  

Η παραγνώριση των δυο εννοιών, της χρήσης και της εξάρτησης, χαρακτηρίζει μια προσπάθεια απογύμνωσης του κοινωνικού φαινομένου της τοξικομανίας από την ιστορικότητα του, ώστε να περάσουμε εύκολα στην αναγωγή του στην ατομική ευθύνη και στην ατομική ψυχοπαθολογία. Ορισμένοι, ισχυρίζονται ότι οι πολλοί κάνουν χρήση κάνναβης ελεγχόμενα και για ψυχαγωγικούς λόγους ενώ, λίγοι και για λόγους ατομικής ευθύνης και ατομικής ψυχοπαθολογίας περνάνε στην κατάχρηση  και στην παράλληλη χρήση άλλων ουσιών.

Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση:

• Πάνω από το 25% των όσων απευθύνονται σε προγράμματα απεξάρτησης, δηλώνουν εξαρτημένοι από την κάνναβη.
• Ένα (1) στα εννέα (9) άτομα αναπτύσσουν εξάρτηση από την κάνναβη.
• Στους εφήβους αυτή η αναλογία είναι ένα (1) προς (6).
• Οχτώ (8) στα δέκα (10) άτομα κάτω των 20 ετών, που έρχονται σε επαφή με θεραπευτικά προγράμματα ζητούν βοήθεια για να απεξαρτηθούν από την κάνναβη.
• Η κάνναβης, είναι μία ψυχοτρόπος ουσία που η χρήση της μπορεί να οδηγήσει στη συστηματική χρήση και την εξάρτηση
• Παράγοντες όπως η διαθεσιμότητα, η εύκολη πρόσβαση, η κοινωνική αποδοχή, μιας ουσίας οδηγούν στην αύξηση της κατανάλωσης της.

Συνεπώς, η αποϊστορικοποίηση του κοινωνικού φαινομένου της   εξάρτησης οδηγεί στην ιατρικοποίηση και την ψυχολογικοποίηση, δηλαδή, στην μετάθεση των συζητήσεων από το κοινωνικό – οικονομικό – πολιτιστικό – ιδεολογικό επίπεδο, στο βιολογικό και το ψυχολογικό. Με αυτόν τον τρόπο, συσκοτίζονται οι πραγματικές αιτίες που γενούν το πρόβλημα. Οι φαρμακευτικές, χημικές, θεραπευτικές ιδιότητες των ψυχοτρόπων ουσιών, δεν ερμηνεύουν την εξάρτηση από αυτές.

Είναι η δυσφορία που νοιώθει ο νέος άνθρωπος μέσα στις σημερινές κοινωνίες της ανεργίας, της σχολικής διαρροής, του κοινωνικού ταξικού αποκλεισμού, της οικονομικής και πολιτιστικής φτώχειας, της εκμετάλλευσης, της έλλειψης δημοκρατίας και ελευθερίας, της απουσίας νοήματος και ελπίδας, που τον οδηγούν να διαμεσολαβεί την σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους μέσω των ουσιών. Οι ουσίες βοηθούν ώστε, αυτή η πραγματικότητα να μπορεί να είναι βιώσιμη.

Βοηθούν επίσης, ως μέσω καταστολής και άσκησης κοινωνικού ελέγχου,  στο να πιστεύει ο νέος άνθρωπος, ότι το να βιώνει αυτή την πραγματικότητα είναι μονόδρομος, βοηθούν ώστε να μην βλέπει την δύναμη της ανατροπής που κρύβει μέσα του.

Η εξάπλωση της χρήσης, της συστηματικής χρήσης και της εξάρτησης – και από την κάνναβη – σε Η.Π.Α. και Ευρώπη, όχι για ευφορικούς, αλλά για  λόγους φυγής από την σκληρή κοινωνική πραγματικότητα, οδήγησε στον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση. Σε αυτό το πλαίσιο, οι εξαρτημένοι έγιναν τα εξιλαστήρια θύματα μιας κοινωνίας που το σκληρό  πρόσωπο του κοινωνικού Δαρβινισμού, τους χαρακτήρισε ως πάσχοντες από μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου και στο πλαίσιο διαχείρισης της βλάβης που «προξενούν», σε αυτή την βαθιά υποκριτική  κοινωνία, τους νομιμοποίησε ως κοινωνικό περιθώριο, ως μειονότητα , ως τα σκουπίδια που περισσεύουν με την δια βίου υποκατάσταση με μεθαδόνη και βουπρενορφίνη.

Δεν είναι τα νομοθετικά μέτρα καταστολής που συνέβαλαν – μεταξύ άλλων – όπως υποστηρίζεται στο κείμενο της εισήγησης στην εξάπλωση της χρήσης της κάνναβης, αλλά η αποτυχία αυτής της κατασταλτικής πολιτικής που φυλακίζει τους χρήστες και αφήνει ελεύθερους τους εμπόρους και τους διακινητές.

Πιο κάτω διαβάζουμε, «…τα προϊόντα της κάνναβης ταξινομούνται στην κατηγορία Α και Β η οποία περιλαμβάνει ουσίες με υψηλό κίνδυνο κατάχρησης όπως η ηρωίνη…». Αλήθεια, δεν θα έπρεπε; Όσοι εργάζονται στις μονάδες απεξάρτησης ακούν συχνά νέα παιδιά και εφήβους να αναφέρουν καθημερινή χρήση 10, 15 ,20 τσιγάρων χασίς την ημέρα. Σε αυτή την  πραγματικότητα, υπάρχει κίνδυνος κατάχρησης ή όχι; Απαντάμε πως σαφώς και υπάρχει αφού τα προβλήματα που προκύπτουν από την χρήση της κάνναβης επηρεάζουν :

• Την αντίληψη
• Την προσοχή
• Την κρίση
• Την ικανότητα οδήγησης και χειρισμού μηχανημάτων
• Την μνήμη
• Την μάθηση
• Τις εκπαιδευτικές επιδόσεις…
• Συνδέεται επίσης με προβλήματα σχέσεων, με την ανεργία, την έλλειψη κινήτρων, ενδιαφερόντων, ικανοποίησης από την ζωή…

Η χρήση της επιβαρύνει τους πνεύμονες περισσότερο από το τσιγάρο, οδηγεί σε ψυχωσικά επεισόδια, στην σχιζοφρένεια ,στην κατάθλιψη… Όσο μικρότερη η ηλικία χρήσης, τόσο περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας και γνωστικής ανάπτυξης έχουμε.

Στην σημερινή Ελλάδα της κρίσης και των μνημονίων, το πρόβλημα δεν είναι η νομιμοποίηση της κάνναβης, αλλά η πρόληψη, η θεραπεία, και η κοινωνική επανένταξη των εξαρτημένων ατόμων καθώς επίσης  η έρευνα και η αξιολόγηση των δομών παροχής υπηρεσιών απεξάρτησης. Είναι επιτακτική ανάγκη η ενίσχυση των προγραμμάτων πρόληψης, καθώς και η αντιμετώπιση της ανεργίας, της σχολικής διαρροής, της οικονομικής και πολιτιστικής φτώχειας.

Το ενδογενές σύστημα κανναβινοειδών, οι CB1 ή CB2 υποδοχείς στον εγκέφαλο, στην περιφέρεια, στο ανοσοποιητικό σύστημα, οι υποδοχείς των οπιοειδών και οι όποιοι άλλοι υποδοχείς, δεν έχουν απολύτως καμία σχέση με το κοινωνικό φαινόμενο της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες. Άλλο οι υποδοχείς των οπιούχων και άλλο η ηρωινομανία, άλλο οι υποδοχείς κανναβινοειδών και άλλο η εξάρτηση από το χασίς. Άλλο πράγμα είναι οι νευρώνες που επεξεργάζονται την πληροφορία στον εγκέφαλο και άλλο πράγμα η δημοσιογραφία.

Είναι άλλο ζήτημα η χορήγηση φαρμακευτικών σκευασμάτων, στο πλαίσιο της ιατρικής πράξης, που εμπεριέχουν ουσίες κανναβινοειδών, ή οπιοειδών και άλλο η απελευθέρωση της χρήσης ηρωίνης και χασίς. Στο όνομα των πιθανών θεραπευτικών εφαρμογών των κανναβινοειδών, δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί η εξάρτηση από την κάνναβη, ως τρόπος ζωής. 

Σε ότι αφορά στο θεσμικό πλαίσιο, να υπενθυμίσουμε με βεβαιότητα, ότι πιθανές αλλαγές θα οδηγήσουν στην αλλαγή των προτύπων χρήσης του πληθυσμού, ιδιαίτερα στους νέους και στους εφήβους. Το σημερινό νομικό πλαίσιο, διασφαλίζει την παραγωγή και χορήγηση κάνναβης για θεραπευτικούς λόγους από το κρατικό μονοπώλιο.   Οποιαδήποτε αλλαγή στην ισχύουσα νομοθεσία με την δυνατότητα παραγωγής και διάθεσης πέραν του κράτους ανοίγει το δρόμο στους ιδιώτες, και στα μεγάλα πολυεθνικά μονοπώλια των Η.Π.Α., του Ισραήλ και της Ε.Ε.. Με  τον υποκριτικό τίτλο «green economy”, οι εταιρείες παραγωγής   και διακίνησης θησαυρίζουν στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης.

Την δεκαετία του 1990,  ο τζίρος από την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών ξεπερνούσε τα 500δις δολάρια τον χρόνο παγκοσμίως. Το σύνολο αυτών των χρημάτων ξεπλένονται και περνάνε στην πραγματική οικονομία. Η παραοικονομία είναι σύμφυτη με την οικονομία στον καπιταλισμό. Τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα δεν λύνονται με νομικές παρεμβάσεις και η νομιμοποίηση της χρήσης ναρκωτικών ουσιών δεν αναμένεται να λύσει το πρόβλημα της παράνομης διακίνησης. Αντίθετα, και με τα μέχρι σήμερα δεδομένα θα το οξύνει. Υπενθυμίζουμε ότι το αλκοόλ είναι νόμιμο, ο μεγάλος τζίρος όμως γίνεται από την παράνομη διακίνηση.

Στην έκθεση του EMCDDA για το 2015 αναφέρεται ότι , στις πολιτείες της Αμερικής που έχουν νομιμοποιήσει προγράμματα για ιατρική χρήση της κάνναβης, μεγάλες ποσότητες περνάνε στο παράνομο εμπόριο, με αποτέλεσμα 1 στους 3 Αμερικανούς μαθητές να έχει κάνει χρήση κάνναβης με ιατρική συνταγή. Αυτό άλλωστε, δεν είναι κάτι καινούργιο, συμβαίνει με τα υποκατάστατα (μεθαδόνη, βουπρενορφίνη)  , με τα συνταγογραφούμενα φάρμακα ….

Τέλος θα θέλαμε να κλείσουμε με ένα ερώτημα ποιοι αποτελούσαν την εισηγητική επιτροπή και ποια τα κριτήρια της επιλογής τους; Τα ναρκωτικά δεν αφορούν μόνο τους ειδικούς, μας αφορούν όλους και θα αντιμετωπίζονται στο βαθμό που θα αναπτύσσεται ένα ευρύ αντιναρκωτικό κίνημα. Αυτό το κίνημα στην χώρα μας υπάρχει και είναι πολύ δυνατό. Αυτό το κίνημα δεν πρέπει να το παραγνωρίζει κανείς, γιατί τα ναρκωτικά, αφορούν την ζωή και το θάνατο των παιδιών μας.

Ηλίας Μιχαλαρέας

Δρ. Ψυχολογίας- Δρ. Γεωγραφίας

Επιστημονικά Υπεύθυνος Μονάδας Απεξάρτησης «Διάπλους» της Ψυχιατρικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Κέρκυρας