Αστικές θεωρίες για τις τάξεις

Στις κοινωνικές επιστήμες, στα πολιτικά έντυπα και στην πολιτική γενικά, χρησιμοποιούνται διάφοροι όροι για τον προσδιορισμό διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Αρκετά γνωστοί και διαδεδομένοι είναι όροι όπως: Εργαζόμενοι, λαός, εργαζόμενος λαός, μισθωτοί ή μισθοσυντήρητοι, παραγωγοί ή παραγωγικές τάξεις, εκμεταλλευόμενοι, εκμεταλλευτές κλπ. Οι όροι αυτοί προσδιορίζουν συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων στην κοινωνία με βάση ένα κοινό γνώρισμα.

Για παράδειγμα: Με τον όρο μισθωτοί, προσδιορίζουμε μια κατηγορία ανθρώπων, που το εισόδημά τους το αποκτούν με τη μορφή μισθού, μεροκάματου, ωρομισθίου. Το γνώρισμα αυτό διαχωρίζει μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων από τον τρόπο απόκτησης του εισοδήματός τους. Αυτό το γνώρισμα όχι μόνο δεν προσδιορίσει ακριβώς τα ταξικά χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων, ενώ μπορεί να τα συγκαλύπτει. Ο εργάτης στη βιομηχανία ή το εμπόριο είναι μισθωτός, αλλά έχει εκτελεστικό ρόλο στην παραγωγική διαδικασία και το ύψος του μισθού του κινείται γύρω από την αξία της εργατικής του δύναμης, που την πουλά για να το αποκτήσει.

Ο γενικός διευθυντής της ίδιας επιχείρησης ή ο διευθύνων σύμβουλος έχει διευθυντικό ρόλο στην οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας και ο μισθός του ξεπερνά κατά πολύ την αξία της εργατικής του δύναμης, φτάνει σχεδόν στο ύψος του εισοδήματος του καπιταλιστή και προέρχεται από το κέρδος. Και οι δυο είναι μισθωτοί, αλλά ο ένας ανήκει στην εργατική τάξη και ο άλλος στην αστική τάξη.

Επίσης ο όρος «εργαζόμενοι» δεν αρκεί για να προσδιορίσει τη διάκριση σε ποια τάξη ανήκουν. Ο εργάτης είναι εργαζόμενος, αλλά εργαζόμενος είναι και ο έμπορος που έχει ένα μικρό κατάστημα και εργάζεται μόνος του ή ο βιοτέχνης που εργάζεται ο ίδιος και που μπορεί να απασχολεί ταυτόχρονα και έναν ελάχιστο αριθμό εργατών. Αυτοί όμως ανήκουν στα μεσαία στρώματα.

Συνεπώς, για να προσδιορίσουμε σε ποια τάξη ή στρώμα ανήκει κάθε μέλος της κοινωνίας, είναι αναγκαίο και υποχρεωτικό να συνυπολογίζουμε όλα τα κριτήρια τα οποία δίνονται στον ορισμού του Λένιν για τις κοινωνικές τάξεις.

Τα κοινωνικά όρια της εργατικής τάξης έχουν ιστορικά συγκεκριμένο χαρακτήρα και η διεύρυνσή τους βρίσκεται σε άμεση σχέση με την εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων και των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.Αλλα ήταν την εποχή της μανουφακτούρας, άλλα ήταν στις αρχές του αιώνα μας και άλλα είναι σήμερα. Αυτό το παρατηρούμε και στη σημερινή σύνθεση της εργατικής τάξης του καπιταλιστικού κόσμου. Η σύνθεσή της στις καθυστερημένες χώρες διαφέρει πολύ από τη σύνθεσή της στις χώρες με μέσο επίπεδο ανάπτυξης και ακόμη περισσότερο από τη σύνθεσή της στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.

Μια αστική θεωρία, η αστική στατιστική θεωρεί τους μισθωτούς ενιαία τάξη. Ετσι αντικειμενικά συσκοτίζουν τα κοινωνικά όρια της εργατικής τάξης. Εκφράζουν επίσης την άποψη της αντικατάστασης του όρου «εργατική τάξη» με τον όρο «μισθωτοί». Αυτή η θεωρία, που διευρύνει τα όρια της εργατικής τάξης, στόχο έχει την εξαφάνιση της εργατικής τάξης ως κοινωνικής τάξης, γεγονός που έχει ολέθριες συνέπειες στον πολιτικό τομέα. Οδηγεί στην πλήρη άρνηση της ιστορικής της αποστολής ως την κοινωνική δύναμη ανατροπής του καπιταλισμού και οικοδόμησης του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού.

Παρόμοιες αντιλήψεις για διεύρυνση των ορίων της εργατικής τάξης φτάνουν μέχρι του σημείου να συμπεριλαμβάνουν σ' αυτήν, σαν ενιαία ταξική κατηγορία, ολόκληρη τη διανόηση. Η διανόηση όμως είναι διαταξικό κοινωνικό στρώμα. Μπορεί να 'χει κοινό γνώρισμα την ενασχόληση με την πνευματική εργασία, αλλά στο εσωτερικό της υπάρχουν και συντελούνται ταξικές διαφοροποιήσεις.

Στις συνθήκες της ραγδαίας επιστημονικής και τεχνικής εξέλιξης, της αυτοματοποίησης, η αύξηση εργατών με ανεβασμένο μορφωτικό επίπεδο, με προσφορά κυρίως πνευματικής εργασίας, παρατηρείται, πρώτα απ' όλα, στον τομέα της υλικής παραγωγής. Αντικειμενικά η επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερο μέρος πνευματικής εργασίας. Τα σύγχρονα μέσα παραγωγής (π.χ. πληροφορική) απαιτούν και ανάλογη εργατική δύναμη. Τη βλέπουμε τόσο άμεσα στις βιομηχανικές επιχειρήσεις, όσο και στα επιστημονικά ιδρύματα που ασχολούνται με έρευνες για την τελειοποίηση των μηχανών, της τεχνολογίας και γενικά των μέσων παραγωγής και έτσι γίνονται ουσιαστικό μέρος της παραγωγικής διαδικασίας. Αυτό το γεγονός έχει τη συμβολή του στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και στην ταξική διαφοροποίηση της διανόησης.

Οι διανοούμενοι που ανήκουν στην εργατική τάξη αποτελούν ξεχωριστό τμήμα της. Σε σύγκριση με άλλα τμήματα της εργατικής τάξης, επειδή έχει υψηλό μορφωτικό επίπεδο, κάνει πνευματική εργασία, διαμορφώνει διαφορετική ψυχολογία και τον δυσκολεύει να συνειδητοποιήσει την πραγματική κοινωνική του θέση. Αυτό δεν αναιρεί καθόλου την αντικειμενική ταξική θέση αυτών των διανοουμένων.

Σε συγκάλυψη των πραγματικών ταξικών σχέσεων οδηγεί και η χρησιμοποίηση του όρου «κοινωνική τάξη» στη θέση των όρων «επάγγελμα», «κλάδος», που γίνεται από αστούς κοινωνιολόγους. Η τάξη περιλαμβάνει ανθρώπους που ανήκουν όχι σε ένα, αλλά σε πάρα πολλά επαγγέλματα. Στην εργατική τάξη π.χ. ανήκουν άνθρωποι από όλα σχεδόν τα επαγγέλματα.

Στην αστική κοινωνιολογία και στατιστική αναπτύσσονται θεωρίες που προσπαθούν ν' αποδείξουν τη μείωση των κοινωνικών ορίων της εργατικής τάξης, με τη δήθεν μείωση της αριθμητικής δύναμης ή ακόμα και τη βαθμιαία εξαφάνισή της.

Μια απ' αυτές τις θεωρίες χωρίζει τους με αμοιβή εργαζόμενους, σε υπάλληλους και εργάτες. Στην κατηγορία των υπαλλήλων κατατάσσει όσους παίρνουν μηνιαίο μισθό, στην κατηγορία των εργατών όσους παίρνουν ημερομίσθιο. Στην κατηγορία των υπαλλήλων κατατάσσει αυτούς που κάνουν πνευματική εργασία, ενώ εργάτες θεωρεί αυτούς που κάνουν σωματική εργασία.

Είναι θεωρία εντελώς αντιεπιστημονική, που κρύβει τις πραγματικές ταξικές σχέσεις. Οταν χαρακτηρίζουμε έναν εργαζόμενο υπάλληλο εννοούμε μόνο ότι αυτός ο άνθρωπος βρίσκεται στην υπηρεσία ενός ιδιώτη ή του κράτους. Ο όρος υπάλληλος δεν προσδιορίζει καθόλου την ταξική θέση του εργαζόμενου, γιατί οι υπάλληλοι δεν αποτελούν ξεχωριστή τάξη, ούτε ξεχωριστό κοινωνικό στρώμα. Αν εξετάσει κανείς τους υπαλλήλους, είτε στο δημόσιο τομέα, είτε στον ιδιωτικό, θα βρει ανώτερους υπαλλήλους (διευθυντές, κρατικοί λειτουργοί, δικαστικοί, ανώτεροι στρατιωτικοί) που ανήκουν στην αστική τάξη, θα βρει, όμως, και φύλακες, θυρωρούς, καθαρίστριες που ανήκουν στην εργατική τάξη.

Αλλες θεωρίες κατατάσσουν στην εργατική τάξη μόνο τους χειρώνακτες ανειδίκευτους ή μόνο αυτούς που απασχολούνται στην υλική παραγωγή κλπ. Και αυτές είναι αντεπιστημονικές θεωρίες για τα κοινωνικά όρια της εργατικής τάξης. Το αν η εργασία είναι βασικά χειρωνακτική ή κυρίως πνευματική, δεν έχει καμιά σχέση με το σε ποια τάξη ανήκει κάθε άνθρωπος. Ο Μαρξ απέδειξε ότι «η παραγωγική εργασία είναι η εργασία εκείνη η οποία εξαρχής δεν έχει απολύτως καμιά δουλιά με το συγκεκριμένο περιεχόμενο της εργασίας, με την ιδιαίτερη ωφελιμότητά της ή με την ειδική αξία χρήσης με την οποία παριστάνεται. Το ίδιο είδος εργασίας μπορεί να είναι παραγωγική ή μη παραγωγική εργασία. Μια τραγουδίστρια που πουλάει για δικό της λογαριασμό το τραγούδι της είναι ένας μη παραγωγικός εργάτης. Ομως η ίδια τραγουδίστρια που την έχει προσλάβει ένας επιχειρηματίας, ο οποίος τη βάζει και τραγουδάει για να βγάλει λεφτά, είναι ένας παραγωγικός εργάτης, επειδή παράγει κεφάλαιο» («Θεωρίες για την υπεραξία», Μέρος Πρώτο, σελ. 449).

Στις σύγχρονες συνθήκες, οι θεωρίες για τη «μεταβιομηχανική κοινωνία», την «κοινωνία της πληροφορίας» ή την «κοινωνία της γνώσης» επιδιώκουν τον προσδιορισμό του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού έξω από τις παραγωγικές σχέσεις. Προπαγανδίζουν ότι ο καπιταλισμός μετατρέπεται σε άλλη κοινωνία, η εργατική τάξη φθίνει ως την εξαφάνισή της. Αρα η επιστημονική κοσμοθεωρία του Μαρξισμού-Λενινισμού για το επαναστατικό πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι ξεπερασμένη, ότι ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών δεν είναι αυτή που προσδιορίζει ο ιστορικός υλισμός, δεν υπάρχει η εργατική τάξη σαν κοινωνική δύναμη που θα επιβάλει επαναστατικά τις δικές της σχέσεις παραγωγής.

Οι θεωρίες που συρρικνώνουν τα όρια της εργατικής τάξης, οι οποίες είναι κυρίαρχες στις σύγχρονες συνθήκες, επιδιώκουν να επιβάλουν στην εργατική τάξη την άρνηση της ταξικής πάλης, την άρνηση του επαναστατικού μετασχηματισμού της καπιταλιστικής κοινωνίας και του περάσματος στο σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.

Σ.