Αγκομαχά η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία και οξύνονται στο έπακρο οι ανταγωνισμοί

Αποψη της Συνόδου ΔΝΤ - Παγκόσμιας Τράπεζας

τον Οκτώβρη του 2016

Σε ρεπορτάζ του «Ρόιτερς», λίγο πριν κλείσει το 2016 («Καθημερινή» 29/12/2016) αναφερόταν: «Οι προοπτικές της οικονομίας μοιάζουν ίδιες με αυτές που ήταν το 2016: Ανισες και όχι θεαματικές. Σήμερα υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ανησυχία για το εμπόριο με την Κίνα απ' όση υπήρχε στις αρχές του 2016. Θα μπορούσε να ενταθεί η επιβράδυνση του παγκοσμίου εμπορίου που παρατηρείται μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Οι οικονομολόγοι είναι λιγότερο αισιόδοξοι για την ανάπτυξη απ' όσο ήταν πέρυσι τέτοια εποχή. Για τις ανεπτυγμένες οικονομίες το πρόβλημα είναι η αδυναμία να αυξήσουν την παραγωγικότητα εδώ και πολλά χρόνια. Οι αναδυόμενες οικονομίες εξακολουθούν να είναι ευάλωτες». Ανάλογες εκτιμήσεις έχουν προηγηθεί και από το ΔΝΤ.

Δυσοίωνες οι προβλέψεις του ΔΝΤ

Το ΔΝΤ στην τελευταία έκθεσή του (Οκτώβρης 2016) κάνει λόγο για εύθραυστη ανάκαμψη οκτώ χρόνια μετά την παγκόσμια κρίση. Μιλά για επίμονη οικονομική στασιμότητα ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Εκτιμά ότι η παγκόσμια οικονομία θα έχει ρυθμούς ανάπτυξης 3,1% το 2016, ενώ το 2017 3,4%, λόγω ανάκαμψης των μεγαλύτερων αναδυόμενων οικονομιών. Υποβαθμίζει τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη των ΗΠΑ στο 1,6% το 2016 από 2,2% (εκτίμηση Ιούλη), λόγω αδύναμων επιχειρηματικών επενδύσεων. Εκτιμά ότι η αβεβαιότητα λόγω Brexit θα χτυπήσει την επενδυτική εμπιστοσύνη. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Βρετανίας θα επιβραδύνει στο 1,8% το 2016 και στο 1,1% το 2017, σε σύγκριση με 2,2% το 2015.

Η οικονομία της Ευρωζώνης αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 1,7% το 2016 και 1,5% το 2017, έναντι 2% το 2015.

Βεβαίως, μετά τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία, ιδιαίτερα με το ευάλωτο τραπεζικό σύστημα λόγω τεράστιων «κόκκινων» δανείων, αλλά και τα μεγάλα κρατικά χρέη (όλ' αυτά δυσκολεύουν τις επενδύσεις, άρα και μια δυναμική ανάκαμψη), οι αλληλεπιδράσεις απ' αυτά στην οικονομία της Ευρωζώνης συνολικά δημιουργούν ερωτήματα ως προς τη μεγέθυνσή της, που έτσι κι αλλιώς είναι ισχνή.

Στην Ιαπωνία, η ανάπτυξη θα είναι ασθενική - 0,5% - το 2016, ασθενική - 0,6% - και το 2017.

Η Κίνα, δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, θα αναπτυχθεί με ρυθμό 6,6% το 2016 και 6,2% το 2017, από 6,9% το 2015. Η Ινδία θα αναπτυχθεί με 7,6% το 2016 και το 2017. Αλλά όπως επισημαίνει, τόσο η Κίνα, όσο και η Ινδία έχουν να αντιμετωπίσουν ένα αυξανόμενο χρέος των επιχειρηματικών ομίλων, μειούμενη κερδοφορία και μειούμενες εξαγωγές εμπορευμάτων, άρα προβλήματα στην επενδυτική εμπιστοσύνη. Για τη Ρωσία εκτιμά κρίση, -0,8%, το 2016 έναντι εκτίμησης για -1,2% τον Ιούλη και επιστροφή στην ανάπτυξη με ρυθμό 1,1% το 2017.

Το εμπόριο ως δείκτης

Ενας παράγοντας που τα δύο τελευταία χρόνια εμφανίζεται ως ανησυχητικός, δείχνοντας αδύναμη ανάκαμψη, είναι ο τομέας εμπορίου.

Σε άρθρο της «Καθημερινής» 27/11/2016 αναφέρεται: «Ανησυχητικά σημάδια εσωστρέφειας στο παγκόσμιο εμπόριο είχαν αρχίσει να γίνονται αισθητά προ επταετίας, καθώς οι κυβερνήσεις κατέβαλαν προσπάθειες για να θωρακίσουν τις εύθραυστες οικονομίες τους μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Η συνακόλουθη ύφεση στην παγκόσμια οικονομία, η βαθύτερη πολλών δεκαετιών, δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για την οπισθοδρόμηση των κρατών από το ελεύθερο εμπόριο.

Αποκαλυπτική είναι έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) για τα μέτρα εναντίον του ελεύθερου εμπορίου που έχουν υιοθετηθεί από το G20. Από το 2008 έχουν καταγραφεί 1.671 προστατευτικά μέτρα από το G20, εκ των οποίων μόνον τα 408 είχαν απομακρυνθεί μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου του 2016. Παρά τη μείωση των μέτρων αυτών στα 1.263, εξακολουθούν να παραμένουν σε ανησυχητικά υψηλά επίπεδα.

Ανησυχητική είναι, επίσης, η προς τα κάτω αναθεώρηση των προβλέψεων από τον ΠΟΕ για την αύξηση του όγκου των συναλλαγών στο παγκόσμιο εμπόριο το 2016 από το 2,8% στο 1,7%. Μειώνεται η συμβολή του παγκόσμιου εμπορίου στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας παγκοσμίως».

Ως προς το εμπόριο, σε ρεπορτάζ των «Financial Times» («Euro2day» 26/2/2016) αναφερόταν:

«Η αξία των αγαθών που διέσχισαν τα διεθνή σύνορα πέρυσι (2015) έπεσε 13,8% σε όρους δολαρίου (...) Μεγάλο μέρος της βουτιάς οφείλεται σε μια επιβράδυνση στην Κίνα και σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες (...) Το 2016 θα είναι πιο φορτωμένο με κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία».

Επίσης, έκθεση του ΔΝΤ, την άνοιξη του 2016, έγραφε για «ύφεση στον τομέα των εμπορευμάτων». Εκτιμούσε επίσης ότι η πορεία των τιμών των εμπορευμάτων θα παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα, λόγω των πλούσιων αποθεμάτων (υπερπαραγωγή) και της χαμηλής προοπτικής για την παγκόσμια ανάπτυξη.

Δεν υπάρχει "ατμομηχανή"

Βεβαίως, το εμπόριο είναι ένας από τους δείκτες της επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας. Οι εκτιμήσεις διεθνών διακρατικών οργανισμών, όπως π.χ. το ΔΝΤ, αλλά και η Κομισιόν, μιλούν για νέους κινδύνους στην οικονομία από τη μείωση των εξαγωγών. Και είναι επόμενο όταν μια καπιταλιστική οικονομία βρίσκεται σε κρίση ή επιβράδυνση με ασθενικούς ρυθμούς ανάκαμψης, και ιδιαίτερα οι ισχυρές, να μειώνει τις εισαγωγές, άρα η μείωση εξαγωγών - εισαγωγών σημαίνει πτωτική τάση των ρυθμών στο διεθνές εμπόριο. Η κρίση και η επιβράδυνση είναι το πρόβλημα. Αλλά οι ρυθμοί ανάκαμψης του εμπορίου δε θα επανέλθουν μόνο με την τόνωση της ζήτησης, όπως λέει το ΔΝΤ, αλλά με τις επενδύσεις. Και τέτοια προοπτική δε φαίνεται στον ορίζοντα.

Επίσης, μεγαλώνει η ανησυχία των αστών γιατί μια καπιταλιστική οικονομία, όπως ήταν πριν από λίγα χρόνια η Κίνα, με τους τεράστιους (διψήφιους) ρυθμούς ανάπτυξης, δεν φαίνεται να γίνεται «ατμομηχανή» της παγκόσμιας οικονομίας.

«Η επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της διεθνούς καπιταλιστικής οικονομίας την τελευταία τριετία, χωρίς κανένα ιμπεριαλιστικό κέντρο να προβλέπεται να λειτουργήσει ως ατμομηχανή για την αύξηση του ρυθμού ανάπτυξής της. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι ορισμένα ιμπεριαλιστικά κέντρα (ΕΕ, Ιαπωνία) δεν έχουν ουσιαστικά ξεπεράσει τα προ κρίσης επίπεδα του 2008» (Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο).

Εχει επίσης σημασία η εκτίμηση των Θέσεων της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο ότι «η παρέμβαση της αστικής πολιτικής για την αναχαίτιση μιας σημαντικής απαξίωσης κεφαλαίου ουσιαστικά καθυστερεί την είσοδο σε φάση δυναμικής καπιταλιστικής ανάκαμψης και αυξάνει τα αδιέξοδα του αστικού πολιτικού συστήματος».

Αυτό είναι και το πρόβλημα, ότι δεν έχει απαξιωθεί τόσο κεφάλαιο όσο χρειάζεται να αφήσει χώρο για μεγάλες νέες επενδύσεις.

Ανταγωνισμοί και στροφή στον προστατευτισμό

Σε άρθρο της «Καθημερινής» 27/11/2016, αναφέρεται επίσης: «Ο προστατευτισμός έχει πυροδοτηθεί από ένα κλίμα απαισιοδοξίας λόγω των χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης που επικρατούν σήμερα σε σχέση με την προ χρηματοπιστωτικής κρίσης εποχή». Εχει σημασία αυτή η αναφορά στον προστατευτισμό γιατί δείχνει ότι δεν εμφανίστηκε ξαφνικά με την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ. Υπάρχουν και στην ΕΕ δυνάμεις που είναι υπέρ ενός προστατευτισμού, οι λεγόμενες ευρωσκεπτικιστικές.

Αλλά ως φαινόμενο τροφοδοτήθηκε τόσο από την πολιτική υποτίμησης των νομισμάτων ισχυρών κρατών για να ενισχυθούν οι εξαγωγές (νομισματικός πόλεμος), όσο και από τη μείωση εισαγωγών ισχυρών κρατών λόγω ύφεσης ή ασθενικής ανάπτυξης. Και εκφράστηκε και από άλλες δυνάμεις στο πλαίσιο του διεθνούς καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Ετσι, για παράδειγμα, στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στα τέλη Οκτώβρη, η Κομισιόν κάλεσε τους ηγέτες των κρατών - μελών «να χρησιμοποιήσουν προστατευτικά μέτρα στην πλήρη ισχύ τους». Ο πρόεδρός της, Ζαν - Κλοντ Γιούνκερ, δήλωσε: «Η ΕΕ αντιπροσωπεύει το 15% των εισαγωγών στο παγκόσμιο εμπόριο, αλλά προστατευτικά μέτρα επιβάλλονται μόνον στο 0,21%. Χιλιάδες θέσεις εργασίας έχουν χαθεί από ορισμένες βιομηχανίες της ΕΕ. Δεν μπορούμε να μείνουμε αδρανείς». Ουσιαστικά αναφερόταν στις αρνητικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή βιομηχανία σιδήρου και χάλυβα από τις πάμφθηνες κινεζικές εισαγωγές.

Βεβαίως, τα πιο πάνω παραδείγματα αποκαλύπτουν ότι οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί οξύνονται ασταμάτητα και αιτία της όξυνσής τους είναι η καπιταλιστική οικονομική κρίση, η έξοδος από την οποία δε φέρνει δυναμική καπιταλιστική ανάπτυξη.

Σε ρεπορτάζ των «Financial Times» («Euro2day» 26/2/2016) αναφερόταν: «Ο Μαρκ Κάρνεϊ, διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, προειδοποιεί (...) πως η παγκόσμια οικονομία κινδυνεύει να παγιδευτεί σε μια ισορροπία χαμηλής ανάπτυξης, χαμηλού πληθωρισμού και χαμηλών επιτοκίων». Το ίδιο εκφράζει τώρα και ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ και καθηγητής Οικονομικών στο Χάρβαρντ Λάρι Σάμερς ότι «βρισκόμαστε σε μια περίοδο μακροχρόνιας αναιμικής οικονομικής πορείας». Εχει ξανασυμβεί αυτό την περίοδο μετά την οικονομική κρίση του 1973. Με άλλους βεβαίως συσχετισμούς αφού υπήρχε το σοσιαλιστικό σύστημα.

Εκτιμούν οι Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο: «Η διαφαινόμενη ενίσχυση της πολιτικής του προστατευτισμού θα επιδράσει αρνητικά στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου που ήδη κινείται σε σχετικά χαμηλούς ρυθμούς. Την ίδια στιγμή εντείνονται οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και οι αντιθέσεις. Αυξάνει αντικειμενικά ο κίνδυνος πιο εκτεταμένων, πιο γενικευμένων ιμπεριαλιστικών πολεμικών αναμετρήσεων».

Ο δρόμος των λαών

Βεβαίως, η αδύναμη ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας ανησυχεί το κεφάλαιο, που ανεξάρτητα από την πορεία της εντείνει την επίθεση στην εργατική τάξη. Που μαζί με τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι φιλολαϊκή διέξοδος από την κρίση στο πλαίσιο του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει. Μονόδρομο έχουν την αντικαπιταλιστική, αντιμονοπωλιακή πάλη και συμμαχία τους, για την ικανοποίηση των αναγκών τους μέχρι την ανατροπή της αστικής εξουσίας.

Σε άρθρο του «Bloomberg» («Καθημερινή» 4/1/2017) αναφέρεται: «Η στροφή των ΗΠΑ σε μια μονόπλευρη πολιτική ηγεσία του Ντ. Τραμπ (πολιτικό πρόγραμμα "πρώτα η Αμερική"), η εντεινόμενη διάθεση της Κίνας για κυριαρχία και η αποδυνάμωση της Γερμανίδας καγκελαρίου Αν. Μέρκελ θα καταστήσουν το 2017 το "πλέον ασταθές" έτος μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή είναι η εκτίμηση της Eurasia Group, της μεγαλύτερης συμβουλευτικής εταιρείας στον κόσμο.

"Το 2017 μπαίνουμε σε μια περίοδο γεωπολιτικών κρίσεων. Ενας παγκόσμιος πόλεμος ή η ανατροπή κυβερνήσεων και η διάλυση θεσμών δεν είναι μεν αναπόφευκτες εξελίξεις, αλλά δεν είναι πλέον ούτε αδιανόητες"».

Διατυπώνονται εδώ πιθανές εξελίξεις λόγω εκρηκτικής όξυνσης των ανταγωνισμών.

«Το ΚΚΕ αντιπαλεύει συνολικά και σταθερά τόσο τον αστικό εθνικισμό όσο και τον κοσμοπολιτισμό του κεφαλαίου που αποτελούν τις δύο όψεις της ιδεολογίας της άρχουσας τάξης. Τάσσεται υπέρ της διεθνούς ενότητας της εργατικής τάξης και του κινήματός της.

Το κάθε κομμουνιστικό κι εργατικό κόμμα, το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, η εργατική τάξη και το κίνημά της σε όλες τις χώρες οφείλουν να προετοιμάζονται για το ενδεχόμενο ενός πιο γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Να αντιτάσσονται στις διάφορες πολεμοκάπηλες εθνικιστικές κραυγές και στη δημιουργία κλίματος εχθρότητας του ενός λαού με τον άλλο. Να χαράξουν γραμμή πάλης που δεν αποσπά την υπεράσπιση συνόρων και κυριαρχικών δικαιωμάτων - από τη σκοπιά της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων - από την πάλη για την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου στην κάθε χώρα. Το κομμουνιστικό κι εργατικό κίνημα, εκπροσωπώντας τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, των λαών, δεν έχουν καμία σχέση με την υπεράσπιση των σχεδίων του ενός ή του άλλου ιμπεριαλιστικού πόλου, της κερδοφορίας του ενός ή του άλλου μονοπωλιακού ομίλου» (Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο).

Λ.