Brexit ή Bremain; Καυγάς για τα συμφέροντα του Κεφαλαίου

Στις 21 Ιούνη, οι Βρετανοί καλούνται να ψηφίσουν υπέρ της παραμονής η μη της χώρας τους στην Ε.Ε. Η πρόσφατη δολοφονία της βουλευτίνας του εργατικού κόμματος Τζο Κοξ ρίχνει βαριά την σκιά της σε ένα δημοψήφισμα που έχει διχάσει τη χώρα σε δύο στρατόπεδα. Ποιό είναι, όμως, το πραγματικό διακύβευμα του βρετανικού δημοψηφίσματος και τα συμφέροντα ποιών αντανακλά η διαμάχη περί εξόδου η παραμονής στην Ε.Ε.; Υπάρχει πρακτικό όφελος για τον εργαζόμενο λαό, για τα λαϊκά στρώματα της Βρετανίας, από ενδεχόμενη επικράτηση είτε του Brexit, είτε του Bremain;

Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα, πρέπει να εξετάσουμε τρία βασικά πράγματα: 1ον: Τη θέση της Βρετανίας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και ιδιαίτερα στο πλαίσιο της ΕΕ, 2ον: Τη διάμορφωση των συσχετισμών μεταξύ τμημάτων της βρετανικής αστικής τάξης και 3ον: Τα συμφέροντα που στηρίζουν τις καμπάνιες τόσο του «Ναι», όσο και του «Όχι» για το προσεχές δημοψήφισμα.

1. Η Βρετανία εντάχθηκε ως μέλος της ΕΟΚ το Γενάρη του 1973. Η άλλοτε μεγάλη αποικιοκρατική υπερδύναμη μπορεί να έχει χάσει την αίγλη του παρελθόντος, ωστόσο παραμένει σήμερα μια ισχυρή ιμπεριαλιστική χώρα. Πρόκειται για την 5η ισχυρότερη οικονομία παγκοσμίως με βάση το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), το οποίο ανέρχεται σε 2,8 τρις ευρώ. Ως χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, στενή σύμμαχο των ΗΠΑ, η Βρετανία ξοδεύει ετησίως το 2,07% του ΑΕΠ (66.5 δις δολάρια) σε στρατιωτικές δαπάνες.

Η βρετανική καπιταλιστική οικονομία βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης, με αύξηση του παραγόμενου πλούτου και ραγδαία όξυνση της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας. Να σημειωθεί ότι το 2015 η συνολική περιουσία των 1000 πλουσιότερων ανθρώπων της Βρετανίας άγγιζε τα 547 δις. λίρες (690 δις ευρώ), έχοντας διπλασιαστεί από το 2009 (Independent, 26/4/2015). Στην άλλη όχθη της ταξικής πραγματικότητας, το 23,4% των Βρετανών ζει σε συνθήκες σχετικής φτώχειας (2014, Institute for Fiscal Studies), ενώ, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, περίπου 83.000 νέοι ηλικίας 16 με 25 ετών ήταν άστεγοι το 2015.

Η Βρετανία της κερδοφορίας των μονοπωλίων από τη μια και της ακραίας φτώχειας από την άλλη, ήταν πάντοτε μια ιδιάζουσα περίπτωση χώρας-μέλους της Ε.Ε.. Ενώ, για παράδειγμα, έχει υπογράψει μια σειρά ευρωπαϊκών συνθηκών (Μάαστριχτ, Νίκαιας, Λισαβώνας κλπ.), δεν συμμετέχει στη ζώνη του ευρώ ούτε στο λεγόμενο Ευρωπαϊκό Σύστημα Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (ESFS). Έτσι, η Βρετανία και έχει ενσωματώσει όλο το αντιλαϊκό, αντεργατικό οπλοστάσιο της Ε.Ε. και, ταυτόχρονα, διατηρεί την αυτονομία του χρηματοπιστωτικού της τομέα.

Η πρόσφατη καπιταλιστική κριση έφερε αλλαγές και ανακατατάξεις στην παγκόσμια και ευρωπαϊκή οικονομία. Στο πλαίσιο αυτό- και με δεδομένη την επίδραση της ανισόμετρης ανάπτυξης- η βρετανική οικονομία έδειξε σημάδια υποχώρησης έναντι της αντίστοιχης γερμανικής. Ταυτόχρονα δε, η ανάδειξη νέων οικονομικών δυνάμεων (Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία κλπ.) επέτεινε τις συνθήκες αλληλεξάρτησης στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Σε αυτό το περιβάλλον, διαμορφώθηκαν και οι ενδοαστικές αντιπαραθέσεις στη Βρετανία οι οποίες αντανακλώνται και στο ζήτημα της παραμονής ή μη της χώρας στην Ε.Ε..

2. Με βάση τα παραπάνω, μπορεί κάποιος να αντιληφθεί ότι η απόφαση της κυβέρνησης Κάμερον για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αντανακλά τις διαφορές, τις κόντρες και τα αντικρουόμενα συμφέροντα που υπάρχουν στην ίδια την αστική τάξη της χώρας. Γίνεται σαφές ότι το δίλημμα «Brexit ή Bremain» αφορά πρωτίστως τμήματα του μεγάλου κεφαλαίου στη Βρετανία, τα οποία ταυτίζουν την κερδοφορία τους με την παραμονή η, αντίστοιχα, την έξοδο από την Ε.Ε..

Αν θέλαμε να δώσουμε ένα παράδειγμα, αυτό θα μπορούσε να αφορά τις επιπτώσεις από την Διατλαντική Συμφωνία ΗΠΑ-ΕΕ (TTIP) η οποία δημιουργεί μια γιγαντιαία, απελευθερωμένη αγορά. Κάποια μονοπώλια θα βγουν περισσότερο κερδισμένα από κάποια άλλα στο πλαίσιο της TTIP. Έτσι, λοιπόν, ένα τμήμα της βρετανικής αστικής τάξης εκτιμά ότι η συμφωνία θα την ωφελήσει, ενώ ένα άλλο τμήμα βλέπει αρνητικά, για τα δικά του συμφέροντα, τους όρους που θα διαμορφωθούν.

Στο φόντο του δημοψηφίσματος και στο πλαίσιο της οξυμένης ενδοαστικής διαπάλης και των συσχετισμών που προαναφέραμε, διαμορφώνονται δύο κυρίαρχα ρεύματα στη βρετανική αστική τάξη. Τα περιγράφει πολύ σωστά ο Γ.Μαρίνος, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, σε σχετική του ομιλία στο Λονδίνο («Ριζοσπάστης», 12/6/2016):

«Το ένα τμήμα της βρετανικής αστικής τάξης που υποστηρίζει το ΝΑΙ εκτιμά ότι έχει τη δύναμη και την αντοχή να ανταποκριθεί στον ευρωενωσιακό ανταγωνισμό και ταυτίζει τα συμφέροντά του με την παραμονή στην ΕΕ αξιοποιώντας τις διαχρονικές εξαιρέσεις, επιλέγοντας να διεκδικήσει καλύτερη θέση στον διεξαγόμενο ανταγωνισμό με τη Γερμανία, σε συμμαχία με τις ΗΠΑ.

Το άλλο τμήμα της αστικής τάξης που επιλέγει το ΟΧΙ εκτιμά ότι μειονεκτεί από την ισχυρή παρουσία της Γερμανίας και εμποδίζεται από το νομοθετικό πλαίσιο των περιορισμών και των ελέγχων της ΕΕ. Προσδοκά στη διαμόρφωση νέων όρων για να διατηρήσει τις αγορές που έχει κατακτήσει και να κερδίσει νέες αγορές στις χώρες των BRICS αλλά και ευρύτερα. Ενώ προσβλέπει ακόμα και στη συγκρότηση κέντρου στο πλαίσιο της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, η οποία περιλαμβάνει την Ινδία, την Αυστραλία, τη Νότια Αφρική και άλλα κράτη – πρώην βρετανικές αποικίες.

Σε κάθε περίπτωση, είτε με ΝΑΙ είτε με ΟΧΙ, η αστική τάξη θα συνεχίσει να διαπραγματεύεται και με την ΕΕ για τα δικά της συμφέροντα».

Πράγματι, είτε με επικράτηση του Brexit, είτε του Bremain, η εκμετάλλευση σε βάρος των εργατικών-λαϊκών στρωμάτων θα συνεχιστεί. Το πλαίσιο των αντιλαϊκών πολιτικών- που διογκώνει την ανεργία, που προωθεί την υποαπασχόληση και τις περικοπές των κοινωνικών δαπανών- δεν θα αλλάξει. Η μοναδική αλλαγή θα είναι η προσαρμογή του βρετανικού καπιταλιστικού συστήματος στην κατάσταση που θα δημιουργήσει ο νέος συσχετισμός δυνάμεων.

3. Και οι δύο καμπάνιες- τόσο του Brexit, όσο και του Bremain- απηχούν τα ιδιαίτερα συμφέροντα τμημάτων του βρετανικού κεφαλαίου. Έτσι, βλέπουμε για παράδειγμα την Συνομοσπονδία Βρετανικών Βιομηχανιών (CBI) να στηρίζει την παραμονή της χώρας στην Ε.Ε, τονίζοντας τους κινδύνους που ελοχεύουν από ένα Brexit. Στην ίδια ρότα, υπέρ του Bremain, κινούνται μια σειρά μονοπωλιακοί όμιλοι όπως, παραδείγματος χάρη, οι Vodafone, British Telecom, Marks & Spencer, αλλά και τραπεζικοί κολοσσοί όπως Morgan Stanley και η Goldman Sachs.

Σε αντίθετη κατεύθυνση, υπέρ δηλαδή της εξόδου από την ΕΕ, κινούνται μια σειρά μεγάλες βρετανικές επιχειρήσεις (περισσότερες από 300 έχουν δημοσίως ταχθεί υπέρ του Brexit), όπως η Reebok, η Powell Engineering UK, το ευρωσκεπτικιστικό μπλοκ «Business for Britain» και γνωστοί μεγαλοεπιχειρηματίες όπως οι Τζον Μιλς και Πίτερ Χάργκρεϊβς.

Οι ενδοαστικές αυτές κόντρες εκφράζονται ασφαλώς και σε πολιτικό επίπεδο. Έτσι, παρατηρούμε ένα τμήμα του Συντηρητικού Κόμματος (με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Κάμερον) και σχεδόν το σύνολο του Εργατικού Κόμματος, υπό τον «Τσίπρα της Βρετανίας» Τζέρεμι Κόρμπιν, να στηρίζουν την παραμονή στην Ε.Ε.. Στην αντίπερα όχθη, μια σειρά ετερόκλητων ιδεολογικά δυνάμεων έχει ταχθεί υπέρ ενός Brexit: η Αριστερή Καμπάνια για την Έξοδο απ’ την ΕΕ (Lexit), το συντηρητικό-ευρωσκεπτικιστικό «Κόμμα Ανεξαρτησίας» (UKIP) του ευρωβουλευτή Νάιτζελ Φάρατζ, ένα τμήμα των Συντηρητικών με προεξάρχοντα τον τέως δήμαρχο Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον, καθώς και μικρότερα κόμματα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και άκρας δεξιάς.

Προς αποφυγή οποιασδήποτε παρεξήγησης, να ξεκαθαρίσουμε ότι, σε καμία περίπτωση, δε μπορεί να γίνει συμψηφισμός των πολιτικών δυνάμεων που στηρίζουν το Brexit. Για παράδειγμα, είναι σαφές πως από άλλη ιδεολογική αφετηρία στηρίζει την έξοδο απ’ την ΕΕ το ΚΚ Βρετανίας (ή το Νέο Κομμουνιστικό Κόμμα-NCP) και από άλλη το UKIP ή το νεοφασιστικό Britain First. Το ζητούμενο, ωστόσο, είναι κατά πόσο η εξ’ αριστερών πρόταση υπέρ του Brexit συνδέεται άμεσα με την οργάνωση της πάλης ενάντια στον πραγματικό εχθρό- δηλαδή ενάντια στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα και τις καπιταλιστικές, εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Αν το Brexit αποσυνδέεται από το καθήκον της άμεσης, ταυτόχρονης πάλης για την ανατροπή του συστήματος αυτού, τότε καλλιεργούνται επικίνδυνες αυταπάτες.

Συμπερασματικά

Η πραγματικότητα είναι αδησώπητα σκληρή: η βρετανική εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα της χώρας, βρίσκονται στο επίκεντρο ενός διλήμματος που ουσιαστικά δεν αφορά τα συμφέροντα τους. Το γεγονός ότι μια σειρά από μονοπωλιακούς ομίλους έχουν μοιραστεί μεταξύ ενός Brexit και ενός Bremain αποτελεί απόδειξη ότι το δημοψήφισμα είναι ένα «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» μεταξύ τμημάτων της βρετανικής αστικής τάξης. Τίθεται, λοιπόν, επιτακτικά το ερώτημα: τι έχει να κερδίσει ο εργαζόμενος λαός της Βρετανίας είτε από επικράτηση του Brexit, είτε του Bremain; Αποτελεί η έξοδος απ’ την ΕΕ, από μόνη της, σκαλοπάτι ριζικών φιλολαϊκών αλλαγών;

Η απάντηση στο ερώτημα δεν βρίσκεται στο δημοψήφισμα της Τετάρτης. Βρίσκεται στην πάλη εκείνη που θα συνδιάζει άρρηκτα την αναγκαία καταδίκη της Ε.Ε. με τον αγώνα για ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος, για μια άλλη εξουσία. Χωρίς αυτόν τον συνδιασμό, οι όποιες φωνές υπέρ ενός Brexit (ή, αντίστοιχα, Grexit) είναι γράμμα κενό περιεχομένου, που το μόνο που καταφέρνουν είναι να σκορπούν αυταπάτες για μια τάχα καλύτερη διαχείρηση του εκμεταλλευτικού συστήματος.

Νίκος Μόττας

Υποψ. διδάκτωρ πολιτικών επιστημών και ιστορίας