Ο Ενγκελς απαντα στον "κοινωνικο δαρβινισμο" του Μητσοτακη

Η πρόσφατη φράση του προέδρου της ΝΔ Κ.Μητσοτάκη περί κοινωνικών «ανισοτήτων» και «ανθρώπινης φύσης», όσο ανατριχιαστική και αποκρουστική κι’ αν είναι, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Και αυτό διότι στη φράση αυτή αποκρυσταλλώνεται και συνοψίζεται η ουσία της αστικής ιδεολογίας – το πως αντιλαμβάνεται τις ανθρώπινες σχέσεις, την κοινωνία, τον κόσμο ολόκληρο, η άρχουσα αστική τάξη.

Δεν αποτελεί κάτι καινούργιο αυτό που εκστόμισε ο πρόεδρος της ΝΔ. Ο κοινωνικός δαρβινισμός- η ερμηνεία, δηλαδή, των κοινωνικών φαινομένων με όρους της δαρβινικής θεωρίας περί «φυσικής επιλογής» και «επιβίωσης του ισχυρότερου» – είναι ιδεολόγημα του 19ου αιώνα. Ως τέτοιο γεννήθηκε από την ανάγκη της αστικής τάξης να διατηρήσει και να διαιωνίσει την κυριαρχία της επάνω στην συνεχή εκμετάλλευση της εργατικής τάξης.

Το ιδεολόγημα του κοινωνικού δαρβινισμού και μια σειρά νεοδαρβινιστικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν τον 20ο αιώνα επιχειρούν να προσφέρουν «επιστημονική» κάλυψη στη διαιώνιση της κυριαρχίας της αστικής τάξης. Στο πλαίσιο αυτό, ισχυρίζονται ότι κάθε προσπάθεια καταπολέμησης της κοινωνικής ανισότητας είναι όχι μονάχα μάταιη, αλλά επιπλέον παραβιάζει την υποτιθέμενη «φυσική εξέλιξη» του ανθρώπου η οποία βασίζεται στον αγώνα για την «επιβίωση». Με πιο απλά λόγια, το ιδεολόγημα αυτό παίρνει τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης των ειδών και, ούτε λίγο, ούτε πολύ, την εντάσσει αυτούσια στο κοινωνικό πεδίο.

Ωστόσο, η- τόσο βολική για την αστική τάξη- αυτή θεώρηση της κοινωνικής εξέλιξης λογαριάζει χωρίς τους «ξενοδόχους»: το διαλεκτικό χαρακτήρα του προτσές της ιστορικής εξέλιξης και την κινητήριο του δύναμη, την ύπαρξη της πάλης των τάξεων. Όσοι επιχειρούν να ερμηνεύσουν την ανθρώπινη- εκ των πραγμάτων ταξική- κοινωνία με «δαρβινικούς όρους», παραμελούν, σκόπιμα η μη, το γεγονός ότι ο δαρβινισμός αφορά το ζωϊκό βασίλειο, το σημείο δηλαδή μέχρις ότου το ζώο αναπτύσσεται σε άνθρωπο. Από κει και έπειτα, στο πλαίσιο της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας, η θεωρία του δαρβινισμού δεν έχει καμία απολύτως εφαρμογή. Αυτό διότι τα κοινωνικά ερωτήματα είναι αδύνατο να απαντηθούν με όρους φυσικών επιστημών.

Για τον αντεπιστημονικό χαρακτήρα του κοινωνικού δαρβινισμού και των νεοδαρβινιστικών ιδεολογημάτων θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά. Ήδη, από το 19ο αιώνα, ο Φρ. Ένγκελς αντέκρουσε τις διάφορες θεωρίες που επιχειρούσαν να βιολογικοποιήσουν τους κοινωνικούς νόμους. Έτσι, στο έργο του «Η Διαλεκτική της Φύσης» (1883), αποδεικνύει πως η απλή αναγωγή των βιολογικών νόμων (όπως, π.χ. η επιβίωση του ισχυρότερου) δε μπορεί να ερμηνεύσει την συνθετότητα της ανθρώπινης- ταξικής- κοινωνίας, στην οποία υπάρχει και επιδρά ως ιδιαίτερος παράγοντας η δραστηριότητα της παραγωγής, της εργασίας. «Η ουσιώδης διαφορά μεταξύ ανθρώπινης και ζωϊκής κοινωνίας», σημείωνε ο Φρ. Ένγκελς, «συνίσταται στο ότι τα ζώα συλλέγουν ενώ οι άνθρωποι παράγουν. Αυτή η μοναδική, αλλά βασική διαφορά αποκλείει την απλή μεταφορά των νόμων των ζωικών κοινωνιών σε ανθρώπινες κοινωνίες» (Φρ. Ενγκελς: «Διαλεκτική της Φύσης», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 284-285).

Οι Μαρξ και Ένγκελς είχαν συνειδητοποιήσει εγκαίρως τον κανιβαλιστικό χαρακτήρα του καπιταλιστικού συστήματος και της «δαρβινοποίησης» της κοινωνίας. Να τι έγραφε ο Ένγκελς στο εξαιρετικό του έργο «Αντί-Ντύρινγκ» (1877): «Τελικά, η σύγχρονη βιομηχανία και το άνοιγμα της παγκόσμιας αγοράς έκανε τον αγώνα οικουμενικό και, την ίδια στιγμή, του προσέδωσε ανήκουστη αγριότητα. Τα πλεονεκτήματα σε φυσικές ή τεχνητές συνθήκες της παραγωγής καθορίζουν πλέον την ύπαρξη ή μη τόσο μεμονωμένων καπιταλιστών όσο και ολόκληρων βιομηχανιών και χωρών. Όποιος πέσει πετιέται χωρίς έλεος στο περιθώριο. Είναι ο δαρβινικός αγώνας του ατόμου για την επιβίωση, μεταφερόμενος από την φύση στην κοινωνική κοινωνία και μάλιστα με οξυμένη βιαιότητα. Οι φυσικές συνθήκες ύπαρξης του ζώου εμφανίζονται σαν η τελική περίοδος της ανθρώπινης εξέλιξης».

Βέβαια, εκτός από τους Μαρξ και Ένγκελς που ξεμπρόστιασαν τα «επιστημονικοφανή» ιδεολογήματα των αστών της εποχής, η κατάρριψη- στην πράξη- των «νεοδαρβινιστικών» θεωριών περί κοινωνικής ανισότητας ήρθε με τη Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση και την σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ και τα άλλα σοσιαλιστικά κράτη. Εκεί, παρά τα προβλήματα, τις ατέλειες και τα πισωγυρίσματα, η εμπειρία απέδειξε ότι καμιά «ανθρώπινη φύση» δεν αποτελεί εμπόδιο στην πραγμάτωση της κοινωνικής ισότητας.

Όπως και τότε, έτσι και σήμερα, η απάντηση στον κανιβαλισμό των πραιτωριανών της αστικής τάξης και του κεφαλαίου, στα πάσης φύσης, «πορφυρογέννητα» η μη, θατσερικά κακέκτυπα, είναι ο ανειρήνευτος ταξικός αγώνας για να τραβήξει μπροστά το δρόμο της η Ιστορία.

Νίκος Μόττας