Οι αρνητικές συνέπειες είναι της "υψηλής τεχνολογίας" ή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής;

Με αφορμή τη ραγδαία εξάπλωση εφαρμογών της πληροφορικής σε πολλούς τομείς της παραγωγής και της οικονομίας και τις συνέπειές της στην απώλεια θέσεων εργασίας

Σε ρεπορτάζ των «New York Times» που αναπαράχθηκε σε όλο σχεδόν τον ελληνικό αστικό Tύπο, αναφέρονταν τα εξής: «...στο Πίτσμπουργκ, η πόλη μιλούσε με ενθουσιασμό για τον πρώτο στόλο ταξί χωρίς οδηγό τον οποίο θα εμφανίσει η Uber. Οι πολιτικοί ήταν ενθουσιασμένοι που οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας της Silicon Valley προσλαμβάνουν ακριβοπληρωμένους εργαζομένους και επενδύουν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στη δυτική Πενσιλβάνια. Δεν ήταν εξίσου ενθουσιασμένοι οι οδηγοί ταξί για το γεγονός ότι θα πάρουν τις δουλειές τους τα ρομπότ.

Η πόλη του Πίτσμπουργκ έχει, όπως και η υπόλοιπη χώρα, εξελιχθεί κυρίως σε οικονομία των υπηρεσιών. Ποσοστό άνω του 80% των θέσεων εργασίας της πόλης ανήκει στον τομέα των υπηρεσιών και στο ίδιο ποσοστό ανέρχεται ο μέσος όρος στη χώρα. Ωστόσο, οι θέσεις εργασίας στην πόλη χωρίζονται σε μια ευημερούσα ελίτ αποφοίτων πανεπιστημίου, κυρίως δικηγόρους, γιατρούς και τραπεζίτες, και τη μεγάλη μάζα των εργαζομένων σε ταχυφαγεία, των νταντάδων και των υπαλλήλων εταιρειών ασφάλειας. Η άφιξη της Uber μάλλον θα διευρύνει την ανισότητα. Η εταιρεία σκοπεύει να δημιουργήσει 1.000 καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας στο ερευνητικό κέντρο του Πίτσμπουργκ προφανώς με σκοπό να εξαφανίσει τις θέσεις εργασίας των 1.360 οδηγών ταξί της περιοχής. Και δεν έχουν μόνον αυτοί λόγο να ανησυχούν. Τα αυτοκινούμενα οχήματα μάλλον θα αρχίσουν να αντικαθιστούν τους 19.490 οδηγούς φορτηγών της περιοχής και τους 9.390 οδηγούς λεωφορείων...

Οι εργαζόμενοι σε ταχυφαγεία αμείβονται με τον κατώτατο μισθό, οι συμβασιούχοι δεν έχουν επιδόματα, οι εργαζόμενοι στη φροντίδα παιδιών δεν έχουν πληρωμένη άδεια...».

Από το παραπάνω ρεπορτάζ ξεχωρίζουν τα εξής στοιχεία. Η αντικατάσταση της ζωντανής εργασίας από νέα μέσα παραγωγής που δεν την χρειάζονται με την εφαρμογή της «υψηλής τεχνολογίας». Η ενίσχυση του τομέα των υπηρεσιών στην οικονομία σε αντίθεση με τη μεταποίηση που μειώνεται σχετικά. Η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και η αύξηση της ανεργίας, με την εφαρμογή της «υψηλής» τεχνολογίας στην παραγωγή.

Νομοτελειακή εξέλιξη

Η «υψηλή τεχνολογία», η πληροφορική δηλαδή, με τις ανεξάντλητες όπως φαίνεται από την ανάπτυξή της εφαρμογές, τόσο σε μέσα παραγωγής, όσο και σε αντικείμενα κατανάλωσης, δημιουργεί συνθήκες παραγωγής που χρειάζονται λιγότερη ζωντανή εργασία, δηλαδή λιγότερους εργαζόμενους, αφού αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας. Επομένως, θα «πετιούνται στο δρόμο», δηλαδή θα βγαίνουν στην ανεργία τμήματα εργαζομένων, όχι επειδή δεν είναι μορφωμένα ή ειδικευμένα όπως επιχειρηματολογούν οι αστοί, αλλά επειδή η παραγωγή θα δίνει μεγάλους τζίρους και μεγάλα κέρδη με λιγότερους εργαζόμενους. Αυτή η εξέλιξη είναι ανεπίστρεπτη.

Κίνητρο και απόλυτος νόμος κίνησης του καπιταλισμού είναι το κέρδος. Η διευρυμένη αναπαραγωγή του απαιτεί άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας.

Σε άρθρο της «Καθημερινής» 16/10/2016 αναφέρεται: «Ο πλούτος επιτυγχάνεται μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας... Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας, παρά τα εμφανή οφέλη της, έχει ως αποτέλεσμα τον αφανισμό πολλών επαγγελμάτων... Σύμφωνα με μελέτη της McKinsey, το κόστος της αυτοματοποίησης σε σχέση με την ανθρώπινη εργασία είναι σχεδόν το μισό από ό,τι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '90. Η αντικατάσταση ανθρώπου από ρομπότ είναι πιο κοντά από ό,τι φανταζόμαστε. Η McDonalds δήλωσε πρόσφατα πως αν αυξηθεί ο κατώτερος μισθός στα 15 δολ. την ώρα, οι εταιρείες θα σκεφτούν την αντικατάσταση ανθρώπων με μηχανές παραγγελιών. Σε λίγα χρόνια, το αστικό τοπίο θα είναι γεμάτο από drones που θα αντικαταστήσουν τους ταχυδρόμους, ενώ αυτοκίνητα χωρίς οδηγούς θα μεταφέρουν τους επιβάτες. Ακόμα και επαγγέλματα που χρειάζονται υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης θα απειληθούν, όπως στην περίπτωση των ρομπότ - αναισθησιολόγων που ανακόπηκε μετά την αντίδραση της Αμερικανικής Ενωσης Αναισθησιολόγων. Στο μελλοντικό σενάριο που η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική αποκτούν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο της εργασίας, τότε καταλήγουμε σε ένα μοντέλο όπου ο μόνος συντελεστής παραγωγής είναι το κεφάλαιο...». Βεβαίως, αυτό δεν πρόκειται να γίνει αφού τις μηχανές, τα ρομπότ, την τεχνητή νοημοσύνη εργαζόμενοι τα φτιάχνουν. Η εργατική δύναμη είναι αναντικατάστατη.

Και συνεχίζει το άρθρο: «Το να βρίσκεται εκτός εργασίας ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, θα οδηγήσει σύντομα σε επικίνδυνες καταστάσεις, λόγω της αύξησης σωματικών και ψυχολογικών ασθενειών. Η εργασία είναι αναγκαία για τη διαμόρφωση θετικής ταυτότητας των ατόμων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Αμερικανών Ινδιάνων, στους οποίους δόθηκαν φορολογικές ελαφρύνσεις μέσω αλλαγών στη νομοθεσία των καζίνο, οδηγώντας τους ιθαγενείς να ζουν μέσω αυτών των επιδομάτων, με αποτέλεσμα να καταγράφονται τεράστια ποσοστά αλκοολισμού μεταξύ τους. Ατομα χωρίς αυτοεκτίμηση και όραμα θα είναι ένα προβληματικό θέμα για την ευρύτερη κοινωνία.

Η πολιτική εξουσία δεν έχει βρει ακόμη τις λύσεις για μια πιο δίκαιη κατανομή των τεράστιων απολαβών του κεφαλαίου εξαιτίας της τεχνολογίας, και να το διανείμει μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Αυτό θα πάρει καιρό και θα υπάρχουν αρκετά εμπόδια στον δρόμο... μέχρις ότου οι κοινωνίες να πειραματιστούν και να βρουν νέες λύσεις».

Αλχημείες αστών

Εδώ περιγράφεται μια «τρομακτική» πραγματικότητα που διαμορφώνεται, αλλά η αστική υποκρισία κάνει πως νοιάζεται για την άμβλυνση των συνεπειών και μάλιστα όχι μόνο ως προς το να φυτοζωούν με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, αλλά και να αμβλύνει άλλες συνέπειες (ψυχολογικά προβλήματα, αλκοολισμός κ.λπ.). Μιλά, μάλιστα, για δίκαιη κατανομή των τεράστιων απολαβών του κεφαλαίου. Που για να επιτευχθεί πρέπει να βρουν λύσεις οι κυβερνήσεις. Υποκρισία μέχρι τα μπούνια.

Οι αστοί, πράγματι, δεν θέλουν να θολώνει η βιτρίνα της κοινωνίας τους με φτώχεια, ανεργία, εξαθλίωση κ.λπ. Αλλά όλα αυτά είναι απότοκα της ανόδου της παραγωγικότητας της εργασίας, γεννήματα της αχόρταγης δίψας για κέρδος.

Κάνουν επίσης αλχημείες. Τα τεράστια κέρδη τα αποδίδουν στο κεφάλαιο, ενώ προέρχονται από την εργασία. Γι' αυτό και υποστηρίζουν, ως φυσικό φαινόμενο, το κεφάλαιο να έχει τις απολαβές και ας δίνει και κάτι στους εργαζόμενους. Αλλά τα μέσα παραγωγής που αυξάνουν την παραγωγικότητα της εργασίας, τα drones που θα αντικαταστήσουν τους ταχυδρόμους, τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγούς, τα ρομπότ - αναισθησιολόγοι, τα ρομπότ στην αλυσίδα παραγωγής αυτοκινήτων και μηχανημάτων, είναι αποτέλεσμα σωματικής και πνευματικής εργασίας, δημιουργήθηκαν από την πρώτη παραγωγική δύναμη, την εργατική δύναμη. Που μπορεί να τα δημιουργεί και χωρίς καπιταλιστές ιδιοκτήτες.

Επίσης, ενώ σωστά μιλούν για αύξηση του τομέα υπηρεσιών στην οικονομία σε σχέση με τη μεταποίηση, προβάλλουν ένα υπέρμετρο ποσοστό αύξησής τους. Αυτό γιατί ο καπιταλισμός εντάσσει π.χ. κλάδους της βιομηχανίας, όπως π.χ. οι τηλεπικοινωνίες, η πληροφορική, η ηλεκτρική ενέργεια, λαθεμένα, στις υπηρεσίες.

Αναζήτηση λύσεων που δεν θα αμφισβητούν τα κέρδη

Οι αστοί σωστά μιλούν για αύξηση σωματικών και ψυχολογικών ασθενειών από την πραγματικότητα που διαμορφώνει η εφαρμογή της πληροφορικής στην παραγωγή και την άνοδο της παραγωγικότητας. Μόνο που αφενός αυτό το βλέπουν ως κόστος, αφετέρου προβάλλουν ως διέξοδο την ατομική ευθύνη για την ατομική υγεία, άρα και την αντιμετώπιση των ασθενειών, από τον καθένα ξεχωριστά, και ας είναι αποτέλεσμα της δικής τους δράσης για διευρυμένη αναπαραγωγή κερδών σε βάρος της υγείας των ανθρώπων του μόχθου.

Βεβαίως, τέτοια φαινόμενα δεν εμφανίζονται μόνο από την καταδίκη σε ανεργία και χρόνια ανεργία χωρίς διέξοδο μεγάλων τμημάτων της εργατικής τάξης. Εμφανίζονται και στους εργαζόμενους σε επιχειρήσεις, επειδή η άνοδος της παραγωγικότητας και η απαίτηση των καπιταλιστών να ανταποκρίνονται οι εργαζόμενοι σε συνθήκες δουλειάς που διαμορφώνει η χρήση της πληροφορικής (φτάνει μέχρι και την αφόρητη εντατικοποίηση), και η αφόρητη πίεση ανταπόκρισης στις απαιτήσεις της κερδοφορίας των επιχειρήσεων. Και, ταυτόχρονα υπάρχουν τα «τμήματα διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού», που φροντίζουν να ασκούν στους εργαζόμενους μια «αθόρυβη πίεση» επιστημονικά μελετημένη για την ανοχή και αντοχή των εργαζομένων. Ασκούν ιδεολογική - ψυχολογική επίδραση στους εργαζόμενους, με το «όραμα» ότι οι επιχειρήσεις «αγαπούν και φροντίζουν τους εργαζόμενους, θεωρώντας τους το καλύτερο "κεφάλαιο", φροντίζοντας επίσης για τη δημιουργία ενός «Ψυχολογικά υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος», με προγράμματα «Ευεξίας και ψυχικής υγείας». Οι ψυχολόγοι αποτελούν αναντικατάστατο εξάρτημα του μηχανισμού οργάνωσης της καπιταλιστικής επιχείρησης.

Οι αστοί αναζητούν λύσεις από τις κυβερνήσεις, αλλά τέτοιες λύσεις που δεν θα αμφισβητούν τα κέρδη τους. Το άρθρο της «Καθημερινής» δεν λέει εδώ όλη την αλήθεια. Γιατί, υπάρχουν εφαρμογές της πληροφορικής στην παραγωγή που ευνοούν τις ευέλικτες εργασιακές σχέσεις. Ετσι, αφενός, γλιτώνουν οι αστοί τους αναγκαίους για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα φόρους, δίνοντας έναν μισθό - φιλοδώρημα. Αφετέρου, μειώνουν πλασματικά την ανεργία, ουσιαστικά ανακυκλώνοντάς την. Αλλωστε, τους ενδιαφέρει να αντιμετωπίσουν και τη μακροχρόνια ανεργία, δηλαδή να εντάσσονται άνεργοι στην παραγωγική διαδικασία, έστω και ανακυκλούμενοι, διαφορετικά θα χάσουν την ικανότητά τους για δουλειά, (μια μορφή ολικής καταστροφής εργατικής δύναμης) και τους ενδιαφέρει και από την άποψη της «βιτρίνας» τους αλλά περισσότερο από την άποψη της αξιοποίησής της, αφού η εργατική δύναμη παράγει την υπεραξία, το κέρδος. Ακόμη, πιστεύουν ότι έτσι αμβλύνουν τα ψυχολογικά και άλλα τέτοια προβλήματα, αν και η ζωή αυτών των εργαζομένων είναι «μισή ζωή» και ακόμη πιο κάτω.

Αρα και οι κοινωνικές ανισότητες θα διαιωνίζονται και θα διευρύνονται και τα φαινόμενα που περιγράφονται στο άρθρο με δήθεν λύπη θα αναπαράγονται.

Λύση σε όφελος των εργαζομένων υπάρχει

Υπάρχει ένα ακόμη ζήτημα. Η παραγωγή στον καπιταλισμό οξύνει την αναπαραγωγή τέτοιων φαινομένων, φτώχειας, ανεργίας, εξαθλίωσης, με την άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας και την εφαρμογή της πληροφορικής, επειδή η παραγωγή δεν γίνεται για κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων αλλά για το κέρδος.

Λύση υπάρχει, την ξέρουν και οι καπιταλιστές και είναι μία: Μείωση του εργάσιμου χρόνου. Σταθερός ημερήσιος εργάσιμος χρόνος, 7ωρο και ακόμη λιγότερο. Και αύξηση του ελεύθερου χρόνου. Αλλά αυτό αντεπιδρά στην ολοένα και πιο αχόρταγη απληστία των καπιταλιστών για κέρδη, κέρδη και ξανά κέρδη.

Αρα, όσο διαιωνίζονται οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής δεν υπάρχει λύση σε όφελος της εργατικής τάξης. Η τρομακτική πραγματικότητα που περιγράφουν οι αστοί για τη ζωή της εργατικής τάξης, λόγω εφαρμογής «υψηλής τεχνολογίας» και ανόδου της παραγωγικότητας, απαιτεί την αντικατάσταση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής με τις σοσιαλιστικές - κομμουνιστικές. Για να απελευθερωθούν οι παραγωγικές δυνάμεις από τα δεσμά του κέρδους και η εργατική δύναμη από τα δεσμά της εκμετάλλευσης. Ετσι οι παραγωγικές δυνάμεις, θα μπουν στην υπηρεσία κάλυψης όλων των ολοένα και αυξανόμενων λαϊκών αναγκών. Αρα και η εφαρμογή της ολοένα και ασταμάτητα εξελισσόμενης πληροφορικής, της «υψηλής τεχνολογίας», απελευθερωμένης επίσης από τα δεσμά του καπιταλισμού θα μπει στην υπηρεσία κάλυψης των εργατικών, λαϊκών αναγκών, ενώ η παραγωγικότητα της εργασίας θα συμβάλει στη μείωση του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου και στην αύξηση του ελεύθερου. Επίσης, οι παραγωγικές δυνάμεις που τώρα τις φρενάρει ο καπιταλισμός, επειδή επενδύοντας δεν έχει πάρει πίσω όλο το κεφάλαιο που δαπάνησε και έχει βγάλει ταυτόχρονα μεγάλα κέρδη ή τις καταστρέφει η οικονομική κρίση, θα αναπτύσσονται αέναα.

Ετσι και οι άνθρωποι θα αναπτύσσονται ελεύθερα, θα ευημερούν, βάζοντας την εργατική τους δύναμη, σωματική και πνευματική στην υπόθεση της ανάπτυξης της δικής τους κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση εξαλείφοντας και όλα τα αρνητικά για την ανθρώπινη ζωή παρελκόμενα της εκμετάλλευσης.

Ι.