"Χαμένα μυαλά" ... πεταμένα λεφτά

"Την ίδια ώρα που ένα ασυνήθιστα - σε σχέση με άλλες χώρες - μεγάλο μέρος του ενήλικου πληθυσμού στην Ελλάδα φαίνεται να στερείται σημαντικών δεξιοτήτων κατανόησης κειμένων (26,5%), μαθηματικών εννοιών (28,5%), και πληροφορικής (47,9%), το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εξακολουθεί να προσφέρει, και η αγορά εργασίας να ανταμείβει, τυπικά, και όχι ουσιαστικά, προσόντα. Οι συμπολίτες μας που εγκαταλείπουν τη χώρα, σε ένα τρίτο μεγάλο κύμα μετανάστευσης, είναι συνήθως υψηλής εξειδίκευσης και αυξημένων δεξιοτήτων - είναι δηλαδή όσοι μπορούν να αποδράσουν από την αναξιοκρατία και την υπερφορολόγηση που τιμωρούν τους ικανούς, έντιμους και εργατικούς και από ένα περιβάλλον στο οποίο το 28% των ενηλίκων (αντί 10% στον ΟΟΣΑ) απασχολείται σε θέσεις υποδεέστερες των δεξιοτήτων του".

Αυτά έλεγε στις 14 Ιούλη, στο εβδομαδιαίο του δελτίο ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων, ανακατεύοντας τα στοιχεία που δημοσίευε πρόσφατη μελέτη του ΟΟΣΑ σε σχέση με την κατάσταση των «δεξιοτήτων» στην Ελλάδα με άλλες σχετικές έρευνες όπως την έρευνα της Τράπεζας της Ελλάδας για τους 427.000 Ελληνες, κυρίως νέους «υψηλής ειδίκευσης» που μετανάστευσαν κατά τη διάρκεια της καπιταλιστικής κρίσης σε χώρες του εξωτερικού. Καταλήγοντας - σε τι άλλο; - στην ανάγκη για «μεγαλύτερη διασύνδεση της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της αγοράς», και σε μια σειρά άλλες απαιτήσεις, ώστε «να μη χάνονται οι ικανοί και έντιμοι από τις αγορές»...

Ελληνική "ιδιαιτερότητα";

Παρά τη φιλότιμη προσπάθεια του ΣΕΒ να παρουσιάσει το θέμα ως κάποια «ελληνική ιδιαιτερότητα», ντυμένη με τις «σάλτσες» περί «αναξιοκρατίας», «διαφθοράς», «υψηλής φορολογίας» κ.ο.κ. η σχετική συζήτηση για τις κατάλληλες για το κεφάλαιο «δεξιότητες» (που στο πλαίσιο της αστικής πολιτικής για την εκπαίδευση αντικαθιστούν ολοένα και περισσότερο και ολοένα και από νωρίτερα την ολόπλευρη μόρφωση για όλους), αλλά και για την «αναντιστοιχία» των ικανοτήτων των εργαζομένων με τις ανάγκες κερδοφορίας του κεφαλαίου, βρίσκεται διεθνώς εδώ και καιρό στο επίκεντρο των αστικών προβληματισμών για την εκπαίδευση - και όχι μόνο.

Ενδεικτικά, για παράδειγμα, μόνο το τελευταίο διάστημα καταγράφουμε:

• Την ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ (τον Ιούλη) στην οποία καταγράφεται ότι «με την παγκόσμια οικονομία να παραμένει "κολλημένη" στην παγίδα της χαμηλής ανάπτυξης, απαιτείται βελτίωση των δεξιοτήτων και παραπέρα διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της παραγωγικότητας...».
• Τη «νέα ατζέντα» της Κομισιόν για τις δεξιότητες που παρουσιάστηκε στις 10 Ιούνη, όπου καταγράφεται μια σειρά από μέτρα βγαλμένα από τα κιτάπια του κεφαλαίου, ώστε οι καπιταλιστικές οικονομίες της ΕΕ να γίνουν πιο «ανταγωνιστικές», συνδέοντας «πιο αποτελεσματικά» την εκπαίδευση με τις ανάγκες των επιχειρήσεων.
• Τη Σύνοδο των υπουργών Παιδείας της ΕΕ τον περασμένο Φλεβάρη, όπου στο επίκεντρο βρέθηκε «η στήριξη των δεξιοτήτων που δίνει ώθηση στην καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα και προσφέρει μια στέρεη βάση για την υψηλή παραγωγικότητα» προς όφελος του κεφαλαίου.
• Τις αποφάσεις και νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, που, παρά τις «γκρίνιες» του ΣΕΒ, υλοποιεί σε όλα τα επίπεδα την απαίτηση των καπιταλιστών για στενότερη σύνδεση της παιδείας και της έρευνας με τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, είναι το «όραμα» του «αυτόνομου σχολείου», όπως αποτυπώθηκε στα πρόσφατα πορίσματα του «διαλόγου» για την Παιδεία, όπου περιγράφεται ένα σχολείο «ορθάνοιχτο» στις ανάγκες και τις κάθε φορά απαιτήσεις του κεφαλαίου, στη λειτουργία με όρους επιχειρηματικότητας και ανταποδοτικότητας, στην αντιεπιστημονική εκμάθηση «δεξιοτήτων» για τους πολλούς, αντί για τη γνώση των νόμων κίνησης της φύσης και της κοινωνίας για όλους. Αλλά και τα όσα προβλέπονται στο πρόσφατο «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο» για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και την τσάμπα μαθητεία που γενικεύεται, για την οποία «στρατηγική επιλογή αποτελεί η διασύνδεση με την αναπτυξιακή πολιτική» υπέρ του κεφαλαίου και η «προετοιμασία μαθητών/μαθητευόμενων με επαγγελματική συνείδηση και οριζόντιες δεξιότητες, στους οποίους θα μπορούν να στηριχτούν οι ελληνικές επιχειρήσεις». Την ίδια σύνδεση παιδείας και έρευνας με τις ανάγκες των καπιταλιστών, ως βασικό στοιχείο της προσπάθειας για την καπιταλιστική ανάκαμψη, αναδεικνύουν και οι πρόσφατες αντιδραστικές νομοθετικές αλλαγές στο πλαίσιο για την Ερευνα, αλλά και η συζήτηση για τις εκ νέου αλλαγές στα πανεπιστήμια.

Αντιφάσεις και "αποτυχίες"

Ακόμα και με τα αμφίβολα στατιστικά και τις μετρήσεις των «δεξιοτήτων» που χρησιμοποιεί ο ΣΕΒ, ο προσεκτικός αναγνώστης δεν μπορεί παρά να προσέξει κι άλλο ένα στοιχείο, μια αντίφαση που «βγάζει μάτι»: ότι την ίδια ώρα που ένας στους τέσσερις δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως ένα κείμενο ή βασικές μαθηματικές έννοιες, ένα άλλο εξίσου σημαντικό κομμάτι των εργαζόμενων (28%) θεωρείται ότι έχει «υπερβάλλουσες» δεξιότητες σε σχέση με τη δουλειά που κάνει, ενώ το 41,4% εργάζεται σε άλλο αντικείμενο από αυτό που σπούδασε.

«Προβάλλει, συνεπώς», λέει ο ΣΕΒ, «από αρκετές πλευρές η εικόνα μιας οικονομίας που δεν εκπαιδεύει τους εργαζόμενους στις δεξιότητες που απαιτεί η αγορά εργασίας: παρόλο που επενδύεται χρήμα και χρόνος, η εκπαίδευση αυτή δεν οδηγεί σε ιδιαίτερα αυξημένες δεξιότητες. Μια τέτοια αγορά εργασίας που αξιολογεί τυπικά προσόντα και όχι τις πραγματικές ικανότητες, είναι συμβατή με μια οικονομία που φαίνεται να αδυνατεί να μεταφράσει την εκπαίδευση σε αυξημένη παραγωγικότητα, ατομικά και συλλογικά».

Στην πραγματικότητα, η «εικόνα της οικονομίας που προβάλλει» δεν είναι άλλη από την εικόνα της καπιταλιστικής οικονομίας όπου κυριαρχεί το κυνήγι του κέρδους, ο ανταγωνισμός, η αναρχία στην παραγωγή. Αυτό, εξάλλου, επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία για ολόκληρη την ΕΕ, όπου 1 στους 5 είναι λειτουργικά «αναλφάβητος», ενώ το 40% περίπου των επιχειρήσεων δηλώνει ότι «δεν μπορεί να βρει τις κατάλληλες δεξιότητες» που βεβαίως αλλάζουν συχνά - πυκνά, ανάλογα με τις εφήμερες ανάγκες των καπιταλιστών.

Στο πλαίσιο αυτής της οικονομίας, τέτοιες αντιφάσεις είναι απολύτως «λογικές». Οπως σημειώνεται και στην πρόταση του Κόμματος για το ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο σύγχρονης γενικής εκπαίδευσης: «Οι αντιφάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής επιδρούν και στην αστική εκπαίδευση. Ετσι, ενώ από τη μία η καπιταλιστική παραγωγή προϋποθέτει ολοένα και πιο αναπτυγμένες ικανότητες από την πλευρά της σύγχρονης εργατικής τάξης, ενώ χρειάζεται ολοένα και περισσότερες πλευρές της προσωπικότητας των εργαζομένων (φαντασία, δημιουργικότητα κ.λπ.) προς όφελος της κερδοφορίας της, από την άλλη ούτε θέλει, ούτε μπορεί να αναπτύξει σε αυτήν (την εργατική τάξη) το σύνολο των ικανοτήτων που επιτρέπει και απαιτεί το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. (...)

Οι αναφορές των διεθνών ινστιτούτων των καπιταλιστών περί της ανάγκης περισσότερης και καλύτερα ειδικευμένης εργασίας εκφράζουν και τις δύο πλευρές της παραπάνω αντίθεσης. Από τη μία, εκφράζουν τις ανάγκες για περισσότερες και καλύτερες ικανότητες και δεξιότητες, για περισσότερο ευέλικτη σκέψη, για μεγαλύτερη δυνατότητα προσαρμογής των εργαζομένων στις ραγδαίες αλλαγές των μεθόδων οργάνωσης της παραγωγής και της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, ενώ από την άλλη εκφράζουν τα όρια που αντικειμενικά θέτει στην ανάπτυξη αυτών και άλλων ικανοτήτων ο καπιταλιστικός χαρακτήρας του σχολείου».

Το παραπάνω επιβεβαιώνεται και από τις διαπιστώσεις του εβδομαδιαίου δελτίου του ΣΕΒ όπως ότι υπάρχει«ποιοτική υστέρηση, παρά την ποσοτική επέκταση της πρόσβασης στην εκπαίδευση». Το «ενδιαφέρον» φυσικά των καπιταλιστών, κάθε άλλο παρά «ανιδιοτελές» είναι. Σχετικά με αυτό, στο κείμενο του τμήματος Παιδείας και Ερευνας του Κόμματος για το ενιαίο σχολείο αναφέρουμε: «Η διεθνής εμπειρία από την αντιμετώπιση της «σχολικής αποτυχίας» (...) αποδεικνύει ότι αξιοποιείται το πρόβλημα - που η ίδια η καπιταλιστική κοινωνία τροφοδοτεί και το αστικό σχολείο αναπαράγει - για να σπρώξει στην απόκτηση δεξιοτήτων, στην παραγωγή του φθηνού εργατικού δυναμικού, στη διαφοροποίηση του σχολείου, στη συμμετοχή των επιχειρήσεων, στη λειτουργία και τον προσανατολισμό του».

Ποιος τελικά διώχνει τους "ικανούς";

Ενα τρίτο στοιχείο, που συνδέεται στενά με τα παραπάνω, είναι και αυτό που αφορά τη μετανάστευση, ιδίως των νέων και ιδίως των πιο ειδικευμένων, το επονομαζόμενο και «brain drain» («διαρροή εγκεφάλων»). Εδώ, το δελτίο του ΣΕΒ βασισμένο στην πρόσφατη έκθεση της ΤτΕ, αλλά και σε παλιότερη μελέτη του «London School of Economics» με στοιχεία της Eurostat, εντοπίζει δυο στοιχεία. Το πρώτο ότι «το κύμα μετανάστευσης της κρίσης, κατά την οποία 427.000 Ελληνες έχουν φύγει από τη χώρα, αφορά άτομα υψηλής εξειδίκευσης, σε αντίθεση με τα δυο προηγούμενα κύματα μετανάστευσης της περιόδου 1903 - 1917 και 1960 - 70». Το δεύτερο που καταγράφεται είναι η «δυσανάλογα μεγάλη, ως προς τον πληθυσμό, συμμετοχή νοικοκυριών των ανώτερων οικονομικών στρωμάτων, δηλαδή υψηλής φοροδοτικής ικανότητας, στη μεταναστευτική εκροή από τη χώρα», ενώ διαπιστώνεται ότι οι πιθανότητες επιστροφής, όπως και τα εμβάσματα που στέλνονται στην Ελλάδα είναι ελάχιστα.

Αλλά και εδώ ο ΣΕΒ και πολλοί ακόμα που έσπευσαν να αναπαραγάγουν τα όσα λέει το δελτίο με σκοπό να μιλήσουν για την ανάγκη νέων προνομίων στο ντόπιο κεφάλαιο, «ξέχασαν» να πουν ότι στο πλαίσιο της σημερινής διεθνοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας το κυνήγι του κέρδους που καθορίζει τα πάντα είναι λογικό να «τραβάει» σαν τον μαγνήτη την εργατική δύναμη από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τις «μεταναστευτικές ροές» της... καπιταλιστικής κερδοφορίας.

Πολύ περισσότερο που στην προσπάθεια για να αντέξουν στο διεθνή καπιταλιστικό ανταγωνισμό και στο φόντο των μεγάλων δυσκολιών ανάκαμψης από την καπιταλιστική κρίση, τα μονοπώλια και οι επιχειρηματικοί όμιλοι επιδιώκουν, ως απάντηση στην πτώση του ποσοστού κέρδους και για να επενδύσουν ξανά τα τεράστια συσσωρευμένα κεφάλαια που οδήγησαν στην κρίση, αύξηση της παραγωγικότητας.

Προς τα εκεί, εξάλλου, «δείχνει» και η τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που απαιτεί αντίστοιχα και μια πιο μορφωμένη - ειδικευμένη εργατική τάξη και ένταξη περισσότερων επιστημόνων με πιο μαζικούς όρους στην μισθωτή εργασία (ενώ - για ευνόητους λόγους - σε πολλές περιπτώσεις η κοινωνική τους προέλευση είναι από μικροαστικά στρώματα). Στον καπιταλισμό, βέβαια, όλα αυτά σημαίνουν εντατικοποίηση της εργασίας, αύξηση του εργάσιμου χρόνου και των ελαστικών μορφών απασχόλησης, αύξηση της ανεργίας, μετανάστευση και συνολικά ένταση της εκμετάλλευσης, όπως - έμμεσα - ομολογείται και στο δελτίο όπου λέγεται ότι οι υψηλά ειδικευμένοι εργαζόμενοι ακόμα και εκεί που πάνε «αποδέχονται συχνά θέσεις εργασίας που υπολείπονται πολύ των δεξιοτήτων τους»...

Ο προβληματισμός του ΣΕΒ στην πραγματικότητα αφορά όχι την αποκατάσταση των... «έντιμων» και «εργατικών», πολύ περισσότερο τις τεράστιες δυνατότητες για την ικανοποίηση των σύγχρονων εργατικών και λαϊκών αναγκών που σπαταλιούνται στα πλαίσια του σημερινού συστήματος, αλλά το γεγονός ότι άλλα - ανταγωνιστικά - μονοπώλια εκμεταλλεύονται την εργατική αυτή δύναμη. Γι' αυτό εξάλλου υπενθυμίζει ότι για τους νέους μετανάστες ο ΣΕΒ είχε υπολογίσει ότι «η αποχώρησή τους από την εγχώρια αγορά εργασίας έχει οδηγήσει σε ετήσια απώλεια φόρων και εισφορών 2 δισ. ευρώ το χρόνο». Για το κεφάλαιο, εξάλλου, είναι δεδομένο ότι τα «χαμένα μυαλά» είναι απλά... πεταμένα κέρδη.

Τ. Γαλ.