ΗΛΕΚΤΡΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ: Μια επαναστατρια, που μπορει να πετυχαινει το στοχο της ενοτητας της θεωριας με την πραξη

Η Ηλέκτρα με την κόρη της Αγνή

Εχει χυθεί πολύ μελάνι, από «διάφορες» πένες για την κομμουνίστρια Ηλέκτρα Αποστόλου, που με την πρωτοπόρα και ασυμβίβαστη ζωή της μέχρι τον ηρωικό μαρτυρικό θάνατό της, έγινε σύμβολο και πρότυπο μιας γνήσιας επαναστάτριας.

Η προσωπική ζωή της Ηλέκτρας αποτελεί πρότυπο της κομμουνιστικής στάσης ζωής, απόδειξη για το πώς μια επαναστάτρια μπορεί να πετυχαίνει το στόχο της ενότητας της θεωρίας με την πράξη. Η ασυμβίβαστη στάση της εκφράστηκε κι όσον αφορά τις αντιδραστικές απόψεις της εποχής για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, στην οικογένεια. Ιδιαίτερα τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η ένταξη των γυναικών στο κίνημα έπρεπε να γίνει σε αντιπαράθεση όχι μόνο με την οικογένεια, αλλά και τον κοινωνικό περίγυρο. Στιγμάτιζε την ηθική μιας γυναίκας η ενασχόληση με τα κοινά και πολύ περισσότερο με την πολιτική δράση μέσα από το ΚΚΕ. Και αυτό το έζησαν οι πρώτες κομμουνίστριες, ανάμεσά τους και η Ηλέκτρα.

Η Ηλέκτρα ξέκοψε από τη βολή της εύπορης οικογένειας, έζησε τις στερήσεις της εργατικής τάξης. Επέλεξε να ξεκόψει από τα δεσμά της αστικής οικογένειάς της, κάνοντας έναν «συμβιβασμό» που θα τη βοηθούσε να απελευθερωθεί από κάθε μορφής οικογενειακή εξάρτηση. Ποιος ήταν ο αρχικός συμβιβασμός της; Επέλεξε το γάμο μέσω συνοικεσίου με τον κομμουνιστή γιατρό Γιάννη Σιδερίδη, που λόγω του επαγγέλματός του πήρε και τη συγκατάθεση της οικογένειάς της.

Για την Ηλέκτρα ήταν μεγάλο χτύπημα το γεγονός ότι ο άντρας της, του οποίου σεβόταν την πείρα και τις μαρξιστικές γνώσεις, δεν απέφυγε την υπογραφή «δήλωσης» στις φυλακές της Κέρκυρας. Στην ουσία η βάση του γάμου τους είχε κλονιστεί.

Η Ηλέκτρα το 1939, από την Ανάφη όπου εξορίστηκε με το 7 ημερών κοριτσάκι της, προσπαθούσε να αποτρέψει τον φυλακισμένο άντρα της να κάνει δήλωση, μέσω αλληλογραφίας. «Πρόσεξε, Γιάννη, θυμάσαι πάνω σε τι ορκιστήκαμε να βασίσουμε το δεσμό μας. Πρόσεξε πολύ. Εγώ ποτέ δεν θα πατήσω τον όρκο μου», του έγραφε χαρακτηριστικά. Και όταν εκείνος υπέγραψε, εκείνη, ως στέλεχος του Κόμματος, δε δίστασε να βάλει πάνω από τις προσωπικές της επιθυμίες την υπόθεση του Κόμματος και να διακόψει τις επαφές μαζί του, να χωρίσει μαζί του, όσο ακόμα αυτή και το παιδί της βρίσκονταν εξόριστες. Εγραψε χαρακτηριστικά στο τελευταίο γράμμα στον άντρα της1:

«Ανάφη 12-12-39

Γιάννη,

Δεν ξέρω αν το γράμμα μου αυτό θα σε στεναχωρήσει. Υστερα όμως από ώριμη σκέψη αποφάσισα πως η υπόθεσή μας θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πια εντελώς.

Απαντώντας στο γράμμα σου από την Κέρκυρα, με το οποίο ανήγγειλες πως έκανες δήλωση, σου είπα πως δεν μπορώ βέβαια να είμαι πια γυναίκα σου, συνέχισα όμως την αλληλογραφία μου μαζί σου γιατί φανταζόμουν πως είχα απέναντί μου έναν άνθρωπο πολύ δυστυχισμένο, έναν άνθρωπο που θα στενοχωριόταν γιατί δεν πέθανε, έναν άνθρωπο που θα παρακαλούσε να μην τον βγάλουν από τη φυλακή γιατί θα σκεφτόταν πώς θα αντικρίσει τον κόσμο.

Τα γράμματά σου όμως μου δείξαν σιγά σιγά το αντίθετο (είχες κουράγιο να 'ρθεις εδώ, καμάρωνες γιατί είσαι εφτάψυχος). Στην αρχή προσπαθούσα να σε δικαιολογήσω, το τελευταίο σου όμως γράμμα, της 18/11, μου 'δειξε καθαρά πως μπόρεσες πολύ γρήγορα να τα συμβιβάσεις με τη συνείδησή σου ώστε να βιάζεσαι να βγεις στον κόσμο να βρεις δουλειά κ.λπ. Εκτός από αυτό, από ορισμένους ανθρώπους που βγήκαν τελευταία από την Κέρκυρα έμαθα ορισμένες λεπτομέρειες που με κάνουν να σε θεωρώ ακόμα πιο αδικαιολόγητο.

Ολα αυτά μ' έκαναν να ξανασκεφτώ το ζήτημά μας και να καταλάβω κάτι που είχα την αδυναμία να μην το καταλάβω από την αρχή. Δηλαδή, πως οι δρόμοι μας χωρίστηκαν εντελώς. Η αγάπη η δική μας, η μεγάλη μας φιλία, στηρίζονταν προπαντός πάνω στο γεγονός ότι τραβούσαμε τον ίδιο δρόμο στη ζωή. Σήμερα εσύ άλλαξες το δρόμο σου, ενώ εγώ περισσότερο από κάθε άλλη φορά είμαι αποφασισμένη να συνεχίσω τον παλιό. Επομένως, πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να έχουμε έστω και απλές φιλικές σχέσεις; Το γράμμα αυτό είναι το τελευταίο που σου γράφω. Μην προσπαθήσεις άδικα να με κάνεις να αλλάξω απόφαση.

Την απόφασή μου την πήρα ύστερα από βαθιά και ώριμη σκέψη. Ο άντρας μου, ο δικός μου Γιάννης, εκείνος που αγαπούσα, πέθανε, αυτός ο άλλος που υπάρχει σήμερα είναι ένας ξένος που ούτε τον καταλαβαίνω ούτε τον γνωρίζω. Αν συνεχίσω να έχω έστω και μια αλληλογραφία μαζί του, το μόνο αποτέλεσμα θα είναι να χαλάσω την όμορφη εικόνα του παλιού, δικού μου Γιάννη. Χωρίς φυσικά να ξεχνώ και το σπουδαιότερο, που είναι αυτό που εξήγησα πιο πάνω.

Το γράμμα μου αυτό μπορεί βέβαια να σε πειράξει. Αν προσπαθήσεις όμως να σκεφτείς έστω και μια στιγμή μόνο όπως σκεπτόσουνα πέρσι θα καταλάβεις πως η απόφασή μου είναι σωστή και πως έκαμα άσχημα να μην την πάρω νωρίτερα.

Η μόνη δυσκολία στη μέση είναι η μικρή. Αν όμως σκεφτείς σωστά, μου φαίνεται πως θα δεις πως το καλλίτερο που έχεις να κάνεις, το καθήκον σου απέναντι στην ίδια τη μικρή είναι να προσπαθήσεις προς το παρόν τουλάχιστον να την ξεχάσεις. Ξέρω πως αυτό που σου γράφω είναι σκληρό, είναι όμως το σωστό. Πάντως, αυτό είναι δικό σου ζήτημα για το οποίο δεν μπορώ να αποφασίσω εγώ, γι' αυτό αν επιμένεις να εξακολουθήσεις να μαθαίνεις νέα της μικρής, συνεννοήσου με καμιά θεία σου και στείλε μου τη διεύθυνσή της και εγώ θα γράφω εκεί τακτικά, μια φορά στους δύο μήνες τα νέα της μικρής. Τώρα είναι πολύ καλά στην υγεία της και μεγαλώνει κανονικότατα.

Το μαρτύριο και ο θάνατος

της Ηλέκτρας Αποστόλου.

Χαρακτικό του

Τάσσου Αλεβίζου

Δεν έχω τίποτα άλλο να σου γράψω, μόνο δυο λόγια ακόμη: Προσπάθησε να ζήσεις τίμια.

Εχε γεια,

Ηλέκτρα»

Την ίδια αταλάντευτη στάση κράτησε και απέναντι στο οικογενειακό περιβάλλον:

«Ανάφη, 11-6-1940

Αγαπητή κυρία,

Πριν λίγες μέρες πήρα το γράμμα σας και δεν σας κρύβω ότι μου έκανε μεγάλη έκπληξη, γιατί το περασμένο καλοκαίρι σας είχα γράψει επανειλημμένα, χωρίς όμως να πάρω τότε καμιά απάντηση.

Η μικρή ανιψιά σας είναι πολύ καλά. Στις 4 Ιουλίου θα συμπληρώσει το χρόνο, έχει αρχίσει κιόλας να λέει διάφορα λογάκια και να στέκεται λίγο όρθια. Είναι αρκετά εύρωστη και νόστιμη. Δυστυχώς δεν μπορώ να σας στείλω προς το παρόν φωτογραφία της, γιατί δεν υπάρχουν εδώ τα μέσα για να βγάλω, αν δοθεί όμως καμιά ευκαιρία και την φωτογραφίσω θα σας στείλω.

Αν θέλετε να έρθετε να την δείτε θα κάνετε ασφαλώς και σε μένα μεγάλη χαρά. Χρειάζεται όμως να πάτε πρώτα στας Αθήνας και να βγάλετε άδεια από το υφυπουργείον Ασφαλείας.

Οσον αφορά τη δήλωση που μου γράφετε, θα σας παρακαλέσω πολύ να μην μου ξαναγράψετε τέτοιο πράγμα. Ο Γιάννης ήταν ελεύθερος να κάνει ό,τι έκανε, εγώ όμως δεν πρόκειται ποτέ να κάνω για χατήρι του κάτι που είναι αντίθετο με τη συνείδησή μου, κάτι που δεν το θεωρώ τίμιο. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, μ' όλο που προσωπικά δεν έχω τίποτε με τον Γιάννη και μ' όλο που το πράγμα αυτό με λύπησε πολύ, οι δρόμοι μας χωρίστηκαν.

Αν θέλετε λοιπόν αλληλογραφία και να μπορώ να σας πληροφορώ για την υγεία της ανιψούλας σας, θα σας παρακαλέσω και πάλι να πάψετε να γράφετε για δήλωση, γιατί στην περίπτωση αυτή θα υποχρεωθώ, με μεγάλη μου λύπη βέβαια, να διακόψω την αλληλογραφία.

Επίσης, αν θέλετε να έλθετε εδώ για να γνωρίσετε τη μικρή θα κάνετε και σε μένα, όπως σας βεβαίωσα και πιο πάνω, μεγάλη ευχαρίστηση, αν όμως σκοπός του ταξιδιού σας είναι να με πείσετε να κάμω δήλωση, τότε είμαι υποχρεωμένη να σας πω πως θα υποβληθείτε άδικα στον κόπο αυτό.

Τα σέβη μου στον κύριό σας,

με εκτίμηση και αγάπη

Ηλέκτρα»

Αρχείο ΚΚΕ, Α.Μ. 67815 / 015 -016

Την ίδια κομμουνιστική, δημιουργική στάση ζωής ακολούθησε η Ηλέκτρα σε όλες τις συνθήκες, σε όλες τις επιλογές που έκανε. Η θαυμαστή ανθεκτικότητα των κομμουνιστριών και άλλων αγωνιστών γυναικών που έβαλαν τη δική τους σφραγίδα στην Ιστορία του εργατικού, λαϊκού κινήματος, κομμουνιστικού κινήματος πηγάζει ακριβώς από το ότι συνέδεσαν τη ζωή τους, τα «όχι» και τα «ναι» στα διλήμματα και στις αποφάσεις τους, με την πιο ριζοσπαστική ιδέα στην Ιστορία της ανθρωπότητας, την κατάργηση της τελευταίας ιστορικά εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Κάτω από την επίδραση των κομμουνιστικών ιδεών, με τη δυναμική της ταξικής πάλης, μετρούσαν καθημερινά φαινομενικά μικρές νίκες απέναντι στην πολύπλευρη βία του αστικού κράτους - θεματοφύλακα της ατομικής, καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Η αταλάντευτη στάση τους αναδεικνύει ότι ακόμα και σε συνθήκες αρνητικού συσχετισμού δύναμης, σε συνθήκες ήττας της ένοπλης πάλης, η επίδραση της κομμουνιστικής πρωτοπορίας μπορεί να είναι καταλυτική.

Παραπομπή

1. Αρχείο ΚΚΕ, Α.Μ. 67815 / 011 -012, Γράμματα από την Ανάφη, Προς τον άντρα της Γιάννη, Ανάφη, 12-12-1939

Πόπη ΞΕΚΑΛΑΚΗ
Μέλος του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των γυναικών