80 χρόνια από την 9η Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη*

Πανεργατικός - παλλαϊκός ξεσηκωμός που σημάδεψε το κίνημα

Η μάνα του Τάσου Τούση πάνω από το νεκρό γιο της

9 Μάη 1936. Ολη η Θεσσαλονίκη απεργεί και διαδηλώνει. Κλειστά και τα μαγαζιά. Απεργούν και οι φοιτητές. Οι σιδηροδρομικοί, οι τροχιοδρομικοί επιστρατεύονται. Οι απεργοί αγνοούν το διάταγμα της επιστράτευσης.

Ταυτόχρονα, η Θεσσαλονίκη στρατοκρατείται. Η κυβέρνηση Μεταξά, προκειμένου να αντιμετωπίσει την πολυήμερη μαχητική απεργία των καπνεργατών, στους οποίους με απεργία συμπαραστέκονταν και άλλοι εργατικοί κλάδοι, οι μικρομαγαζάτορες, έχει αποφασίσει να χτυπήσει με στρατό και χωροφυλακή. Ο στρατός παρά τις διαταγές δεν χτυπά τους διαδηλωτές. Εκφράζεται συναδέλφωση λαού - στρατού.

Ο «Ριζοσπάστης» στις 10 Μάη 1936 έγραφε: «Καθ' όλη τη διάρκεια των συγκρούσεων, ο στρατός κράτησε μια υπέροχη στάση. Ούτε ένας φαντάρος δεν πυροβόλησε. Ο κόσμος ζητωκραύγαζε υπέρ των στρατιωτών».

Χτυπά, όμως, στο ψαχνό η χωροφυλακή. Πρώτος νεκρός ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Στις 10 Μάη, ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει τη συγκλονιστική φωτογραφία του νεκρού Τάσου Τούση με τη μάνα πάνω από το γιο, από την οποία ο κομμουνιστής ποιητής και συνεργάτης τότε του «Ριζοσπάστη» Γιάννης Ρίτσος θα εμπνευστεί και θα γράψει τον «Επιτάφιο».

Η τεράστια εργατική διαδήλωση συνεχίζεται με ακόμη μεγαλύτερο ταξικό πείσμα. Η χωροφυλακή ξαναχτυπά με τα όπλα. Οι δρόμοι γεμίζουν αίμα. Κι άλλοι νεκροί. Το απόγευμα της 9ης Μάη γίνεται νέο συλλαλητήριο. Η κυβέρνηση στέλνει νέες στρατιωτικές δυνάμεις από τη Λάρισα και τέσσερα αντιτορπιλικά, για να τσακίσει κυριολεκτικά το κίνημα. Δεν θα τα καταφέρει. Ουσιαστικά, η αστική κρατική εξουσία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το μεγάλο απεργιακό ορμητικό ποτάμι και την αντίθεσή του στο κεφάλαιο, εκφρασμένη με οργανωμένο ταξικό πανεργατικό αγώνα. Δεν έχει καμιά δυνατότητα να επιβληθεί στο λαό. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στα χέρια της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Τα αιτήματα διευρύνονται.

Το ψήφισμα

Στο απογευματινό συλλαλητήριο στις 9 Μάη, από το σημείο της δολοφονίας του Τάσου Τούση ένας ομιλητής διαβάζει ψήφισμα των συγκεντρωμένων («Ριζοσπάστης», 10 Μάη).

«Απας ο λαός της Θεσσαλονίκης συγκεντρωθείς εις παλλαϊκήν συγκέντρωσιν και ακούσας των ρητόρων, αποφασίζει:

1) Εκφράζει τον αποτροπιασμόν και την αγανάκτησίν του διά τας δολοφονίας.

2) Διαδηλώνει την συμπάθειάν του προς τους αγωνιζομένους απεργούς.

και ζητεί:

1) Παραίτησιν της κυβερνήσεως.

2) Αμεσον σύλληψιν του διευθυντού της Αστυνομίας Ντάκου και την αντικατάστασιν του Γενικού Διοικητού Πάλλη.

3) Επίλυσιν όλων των αιτημάτων των απεργών και ακύρωσιν της αποβολής του φοιτητού Καββαδία.

4) Απελευθέρωσιν όλων των συλληφθέντων.

5) Απόδοσιν των θυμάτων εις τα εργατικά σωματεία προς κήδευσιν και

6) να επιτραπή αύριο η τέλεσις παλλαϊκού μνημοσύνου.

Δηλώνει:

ότι θα συνεχίσει την απεργίαν μέχρι της πλήρους επιλύσεως όλων των αιτημάτων και αναθέτει εις τον διοικητήν του Γ' Σώματος Στρατού την διαβίβασιν του παρόντος ψηφίσματος εις την κυβέρνησιν». («Ριζοσπάστης», 10 Μάη 1936)

Οι εργάτες στο τέλος βγήκαν νικητές.

Ο «Ριζοσπάστης» στις 12 Μάη 1936 γράφει:

«ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΩΝ

ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ ΠΡΑΧΤΙΚΟ ΚΑΠΝΕΜΠΟΡΩΝ - ΚΑΠΝΕΡΓΑΤΩΝ»

Στη συμφωνία αναφέρεται:

«Καθορίζεται μέσος όρος ημερομισθίων διά τας διαφόρους πόλεις και τα διάφορα είδη επεξεργασίας. Ο μέσος αυτός όρος είναι ο ίδιος με τον αναγγελθέντα υπό της Κυβερνήσεως την πρωίαν του παρελθόντος Σαββάτου ήτοι διά την Καβάλαν και Θεσσαλονίκην ανδρών 94 - 100 και γυναικών 39 - 41.

2) Καθορίσθη ως κατώτατον όριον ημερομισθίου το υπό της Κυβερνήσεως προταθέν κατά το παρελθόν Σάββατον ποσόν των 90 δρχ. διά την Καβάλαν και Θεσσαλονίκην και αναλόγως διά τας άλλας πόλεις.

3) Καθορίσθη ανώτατον όριον ημερομισθίου δρχ. 110 διά τας δυο ανωτέρω πόλεις και αναλόγως διά τας λοιπάς.

4) Εν πάση περιπτώσει καθορίσθη ότι θα δοθή αύξησις των ημερομισθίων των μεν ανδρών εις 5 δρχ. τουλάχιστον και των γυναικών 2 τουλάχιστον δρχ.

5) Ορίσθη ότι η ρύθμισις αύτη ισχύει δι' 8ωρον εργασίας μέχρι τέλος Φεβρουαρίου 1937».

Σύντομο χρονικό των γεγονότων

Το χρονικό των γεγονότων έχει ως εξής:

Τετάρτη 29 Απρίλη: Περίπου 12.000 καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης αρχίζουν μεγάλη απεργία με αιτήματα την αύξηση του μεροκάματου, όχι στα ανθυγιεινά υπόγεια και τρώγλες, όπου φθείρεται η υγεία τους και αναπτύσσεται η φυματίωση, ικανοποιητική σύνταξη στους φυματικούς, βοηθήματα στους ανέργους κ.λπ.

Πέμπτη 30 Απρίλη: Η απεργία απλώνεται σ' όλη τη χώρα. Απεργίες συμπαράστασης ετοιμάζουν τα συνδικάτα Οικοδόμων, Ηλεκτρισμού, Δέρματος, Αρτεργατών, Κουρέων. Οι φοιτητές συμμετέχουν ενεργά στον εργατικό αγώνα.

Στις 4 του Μάη, η Αστυνομία επιτίθεται σε απεργούς και τραυματίζει σοβαρά την εργάτρια Σοφία Κωνσταντινίδου. Δύο μέρες μετά, στη διάρκεια πορείας φασίστες τραυματίζουν τον εργάτη Κ. Σταματίου.

Τετάρτη 6 Μάη: Η αστυνομία επιτίθεται με μένος κατά των απεργών.

Στις 7 Μάη ο «Ριζοσπάστης» γράφει: «Η Αστυνομία έδειξε σήμερα καθαρά πως παίζει το ρόλο του υπηρέτη του καπνεργατικού και του άλλου κεφαλαίου. Με αγριότητα και βανδαλισμούς επιτέθηκε κατά των αόπλων καπνεργατών και καπνεργατριών, των υφαντουργών, των μικρών κοριτσιών (12 έως 15 χρόνων) και τους αιματοκύλησε. Επί 3,5 ώρες η Θεσσαλονίκη βρισκότανε σε κατάσταση μάχης (...) Η στάση της Αστυνομίας έχει εξεγείρει το λαό».

Παρασκευή 8 Μάη: Η κυβέρνηση αποφασίζει την ολοκληρωτική καταστολή των κινητοποιήσεων.

Σάββατο 9 Μάη: Αρχίζει η μεγαλύτερη πανεργατική απεργία που γνώρισε η Θεσσαλονίκη. Οι απεργοί, με το λαό μαζί τους, καταλαμβάνουν το κέντρο της πόλης. Χωροφύλακες χτυπούν τους απεργούς και σκοτώνουν 9 διαδηλωτές, ενώ τραυματίζουν πάνω από 200. Πρώτος νεκρός είναι ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης.

Ο επικεφαλής της Αστυνομίας, Ντάκος, δίνει εντολή και πυροβολούν εν ψυχρώ τους διαδηλωτές που κατευθύνονται προς το Διοικητήριο. Οι αστυνομικοί παίρνουν τα όπλα από τους στρατιώτες, που δεν υπακούουν στις εντολές να πυροβολήσουν τους απεργούς.

Στην κηδεία των θυμάτων συμμετέχει μια λαοθάλασσα 150.000 ανθρώπων, σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού της πόλης. Ψάλλουν το «Πένθιμο Εμβατήριο». Αξιωματικοί και φαντάροι αγκαλιάζονται με τους πολίτες. Οι εργάτριες στολίζουν με λουλούδια τις κάννες των όπλων της στρατιωτικής δύναμης που ακολουθούσε τη διαδήλωση.

Ο επικεφαλής των στρατιωτών που συνοδεύουν τους διαδηλωτές, ο λοχαγός Μ. Μαρινάκης, τιμώντας τους ήρωες νεκρούς απεργούς, μιλάει στους συγκεντρωμένους. Το 1980, ο απόστρατος πλέον συνταγματάρχης Μ. Μαρινάκης γράφει σε επιστολή του προς τον «Ριζοσπάστη»:

«Στο ερώτημα αν την ενέργεια που έκανα πριν από σαράντα χρόνια θα την επαναλάμβανα αργότερα, σαν συνταγματάρχης, απαντώ κατηγορηματικά και αδίστακτα ΝΑΙ. Κάθε στρατιώτης είναι ένας στρατευμένος πολίτης. Γι' αυτό, όταν ο λαός μαζεύεται αυθόρμητα για να διαδηλώσει τη δίκαιη απαίτησή του να έχει ελευθερία, εργασία και μόρφωση για τα παιδιά του, ο στρατός δεν τον χτυπά, γιατί ο στρατός είναι τα παιδιά του».

Καθοριστική ήταν η δράση του ΚΚΕ σ' αυτό τον ταξικό αγώνα, αλλά και στην προετοιμασία του. Ηταν στην πρώτη γραμμή και καθοδηγητής του. Είχε, βεβαίως, προηγηθεί συστηματική δουλειά από το Κόμμα για την ανάπτυξη του καπνεργατικού κινήματος, που έφερε κατακτήσεις οι οποίες συνέβαλαν στη συσπείρωση εργατών και εργατριών γενικότερα στα ταξικά σωματεία, αλλά και στο ΚΚΕ. Για παράδειγμα, με τη συμβολή των κομμουνιστών δημιουργήθηκε το ΤΑΚ (Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών) το 1925, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της χρόνιας περιοδικής ανεργίας. Με την πρωτοπόρα δράση των κομμουνιστών στα ταξικά συνδικάτα, στις δεκαετίες '20 και '30 οι καπνεργάτες εξασφάλισαν καλύτερους όρους δουλειάς, μισθούς και μειωμένη εργάσιμη μέρα. Εμπόδισαν το πλεονάζον προσφυγικό εργατικό δυναμικό από τη Μικρασία και τον Πόντο να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από το κεφάλαιο, για να χαμηλώσουν τα μεροκάματα του συνόλου της εργατικής τάξης, ή διασπαστικός παράγοντας στους αγώνες και τις διεκδικήσεις της. Η δυναμική του ταξικού συνδικαλισμού και η ηγεμονία του στον κλάδο των καπνεργατών στη Βόρεια Ελλάδα υπήρξε πρωτοφανής για τα δεδομένα της εποχής και ήρθε ως αποτέλεσμα της δράσης του ΚΚΕ. Αλλωστε, έβαλε τη σφραγίδα του στον ηρωικό Μάη του '36 στη Θεσσαλονίκη.

*Κλικ στην εικόνα του Ριζοσπάστη αριστερά στην αρχή του blog για περισσότερες λεπτομέρειες.