Δημ. Γληνός: Ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους

Σε μια εποχή που η πολιτική και οι πολιτικοί αμφισβητούνται έντονα από τους νέους, που τα πάντα έχουν σαρωθεί από ισοπεδωτικές θεωρίες και τη λογική «όλοι ίδιοι είναι  και ο καθένας ας κοιτάει πώς θα βολευτεί καλύτερα», που το συλλογικό υποχωρεί υπέρ του ατομικού, σε μια εποχή που η πανεπιστημιακή εκπαίδευση εξακολουθεί να είναι σημαντική αλλά θεωρείται ανεπαρκής χωρίς μεταπτυχιακό και διδακτορικό και γίνεται όχημα που οδηγεί τους νέους σε συνεχή και μεγαλύτερη εξειδίκευση προκειμένου να αποκατασταθούν επαγγελματικά και κατά συνέπεια οικονομικά αδιαφορώντας όμως για την ουσιαστική μόρφωση και αδυνατώντας να δουν το πραγματικό τους ρόλο και τη σχέση τους με την κοινωνία και την πολιτική, το γράμμα  προς τους νέους του μεγάλου Δάσκαλου Δημήτρη Γληνού εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και σημαντικό.

Το 1932 το φοιτητικό περιοδικό «Μελέτη – Κριτική», μηνιαίο όργανο του «Ακαδημαϊκού ομίλου», έκανε μια έρευνα για τις πνευματικές κατευθύνσεις των νέων. Στην έρευνα αυτή απάντησε και ο Δημήτρης Γληνός με το παρακάτω γράμμα του, που δημοσιεύτηκε στο 4ο τεύχος του περιοδικού. (Αθήνα, Μάης 1932, σελ.23-26)

Ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά στους νέους

Αγαπητοί μου νέοι,

Μ’ ερωτάτε να σας πω κ’ εγώ, ποιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά σας και φυσικά, ποιον απ’ όλους θα σας συμβούλευα ν’ ακολουθήσετε. Ίσως αρμοδιότεροι απ’ όλους εμάς της ώριμης γενιάς, είσαστε σεις οι ίδιοι, για ν’ απαντήσετε σ’ αυτό το ερώτημα. Γιατί το αντίκρυσμα της ζωής που ζείτε τώρα σεις στα είκοσι χρόνια σας και στη σημερινή κρίσιμη θέση του κόσμου, εμείς δεν το ζήσαμε κι ούτε μπορούσαμε να το ζήσουμε, όταν είμαστε στη δική σας θέση στα πανεπιστημιακά θρανία. Γι’ αυτό μπορείτε βέβαια ν’ ακούσετε τι θα σας πούμε εμείς οι άλλοι, να τραβήξετε όμως το δρόμο, που θα νοιώσετε μέσα σας να σας δείχνει με εσωτερική αναγκαιότητα ο ίδιος ο εαυτός σας. Ν’ ακολουθήσετε τη φωνή της συνείδησής σας, γιατί μέσα σ’ αυτή θα μιλάει και κάτι πλατύτερο από το άτομό σας, η κοινωνική και ταξική συνείδηση, που ζει χωρίς άλλο μέσα σας.

Οι δρόμοι που ανοίγονται σήμερα μπροστά σας, δεν είνε πολλοί, είνε δυό. Είτε θελήσετε να τους αναγνωρίσετε είτε όχι, είτε προσπαθήσουν να σας τους κρύψουν μέσα στην ομίχλη ιδεαλιστικών σοφισμάτων, οι δρόμοι, που ανοίγονται μπροστά σας, είνε και μένουνε δυό: ή θα πάτε με το μέρος της συντήρησης και της αντίδρασης, ή θα πάτε με το μέρος της επανάστασης. Tertium non datur.

Μα θα μου πείτε: Τι δουλειά έχουμε μεις με την αντίδραση ή με την επανάσταση; Πολιτικάντηδες ήρθαμε να γίνουμε; Ήρθαμε να σπουδάσουμε μιαν επιστήμη και να ζήσουμε έπειτα στην κοινωνία με την άσκηση της επιστήμης αυτής. Τι δουλειά έχει η μελέτη της επιστήμης μας με την πολιτική;

Αλήθεια υπάρχουν άνθρωποι, που θα σας μιλήσουνε με φρίκη και αηδία και με έσχατη περιφρόνηση για την «πολιτική» και θα σας ξορκίσουνε να μην έχετε καμιά σχέση μ’ αυτή την κατάρα του καιρού μας, την « π ο λ ι τ ι κ ή», που χώνει σαν το Μεφιστοφελή την ουρά της στην «καθαρή φιλοσοφία», στην «καθαρή επιστήμη», στην «καθαρή τέχνη» και τα μολύνει όλα.

Και όμως και όμως! Δεν πιστεύω να σας ξέφυγε, αγαπητοί μου νέοι, πώς και άλλοι συμβουλάτορες, που προηγήθηκαν από μένα, ας αναφέρω τους κ.κ Λούβαρι, Θεοδωρακόπουλο και Κανελλόπουλο, κάτω από τις βαθυστόχαστες φιλοσοφοντυμένες συμβουλές, που σας έδωσαν, δεν έκαμαν τίποτα άλλο από π ο λ ι τ ι κ ή, απ’ αυτή την καταραμένη πολιτική, που πάει να χωθεί σήμερα και μέσα στο 2+2=4. Και οι τρεις τους κρατώντας από μια φιλοσοφική αγιαστούρα ξόρκιζαν τον « ι σ τ ο ρ ι κ ό  υ λ ι σ μ ό» και τίποτα άλλο. Έκαναν καθαρή, καθαρότατη, αλλά…ανομολόγητη πολιτική.

Εγώ πάλι από την άλλη μεριά πιστεύω, πως είνε των αδυνάτων αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς οποιοδήποτε κλάδο της ανθρώπινης πνευματικής ενέργειας από την πολιτική. Γιατί ο άνθρωπος ούτε σαν άτομο ( που ουσιαστικά δεν υπάρχει) ούτε σα σύνολο, μπορεί να μεταβληθεί ποτέ σ’ ένα απλό και μόνο θεωρητικό πλάσμα. Ζωή σημαίνει ενέργεια και τρόπος ενέργειας. Τρόπος ενέργειας σημαίνει πολιτική, είτε συνειδητή, είτε όχι. Γιατί δεν υπάρχει ενέργεια του ανθρώπου, που δεν είνε κοινωνικά καθορισμένη. Ο τρόπος λοιπόν, που πραγματώνεται η ομαδική βούληση, είτε μέσα στις ομαδικές, είτε μέσα στις ατομικές ενέργειες, είνε πολιτική, αφού στον έναν τρόπο μπορεί να αντιταχθεί ένας άλλος τρόπος.

Μα ας εξετάσουμε τα ζητήματα κάπως ειδικότερα με τη δική σας περίπτωση. Ας υποθέσουμε λοιπόν, « έ ξ ω  α π ό  κ ά θ ε  π ο λ ι τ ι κ ή», ότι ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά σας και το μοναδικό χρέος που έχετε, είνε να γίνετε ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς. Τι είνε όμως επιστήμη; Θα μου απαντήσετε: « ένα συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσες, που αναφέρονται σε μια περιοχή από φαινόμενα του φυσικού κόσμου ή της ανθρώπινης κοινωνίας». Ωραία. Ποιος είνε λοιπόν ο σκοπός σας, όταν λέτε πως πρέπει να γίνετε επιστήμονες; Θα μου απαντήσετε: « να οικειοποιηθούμε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο σε μια περιοχή του επιστητού και ν’ αποχτήσουμε την ικανότητα από τη μια μεριά να το πλουτίζουμε με νέες έρευνες και από την άλλη να εφαρμόζουμε ένα μέρος από τις γνώσες αυτές για την ωφέλεια των συνανθρώπων μας». Έτσι λοιπόν αντιλαμβάνεστε την κάθε επιστήμη σαν ένα άθροισμα από μερικές θεωρητικές και πραχτικές ικανότητες, που θα σας προσπορίζουνε και τα μέσα της ζωής σας.

Ο επιστήμονας είνε ουσιαστικά για σας ένας δεξιοτέχνης γιατρός, δικηγόρος, δάσκαλος, θεολόγος κ.λ.π.

Μα εδώ αμέσως γεννιέται μια σειρά από απορίες. Πώς δημιουργήθηκε αυτό το συστηματοποιημένο σύνολο από γνώσες, που το καλούμε επιστήμη; Γιατί έχει τούτη τη μορφή που έχει σήμερα και τούτη τη θέση, που έχει σήμερα στη ζωή;

Και οι απορίες αυτές μας φέρνουν αμέσως έξω από το γυάλινο πύργο της «καθαρής επιστήμης» και μας οδηγούνε ν’ αναζητήσουμε τα κοινωνικά αίτια, που ευνοούνε τη γέννηση, την ανάπτυξη και τη θέση, που έχει σήμερα η κάθε επιστήμη στη ζωή.

Έπειτα μια δεύτερη απορία. Με τον τρόπο της ζωής σας έξω από τον κύκλο αυτής της δεξιοτεχνίας, που θα ασκείτε για επάγγελμα, δεν έχει να κάμει τίποτε η επιστήμη; Η επιστήμη διαλύεται σε ατομικές δεξιοτεχνίες και δεν επιδρά καθόλου απάνω στον τρόπο της ζωής, που πρόκειται να ζήσετε σα μέλη μιας κοινωνίας; Η επιστήμη είναι χωρισμένη από τη ζωή;

Εδώ και σεις οι ίδιοι, όσοι δεν είσαστε διαλεχτικοί ματεριαλιστές, μα και η ολότητα ίσως από τους δασκάλους σας, θα απαντήσουνε μ’ ένα στόμα. Ν α ι! Τη ζωή τη ρυθμίζουνε, θα σας πούνε, άλλες «α ξ ί ε ς», ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές. Και οι αξίες αυτές δεν πηγάζουν από τη γνώση. Ά ρ α  η ε π ι σ τ ή μ η  μ π ο ρ ε ί  ν α  μ ε λ ε τ ά ε ι  τ ι ς  α ξ ί ε ς  σ α  δ ε δ ο μ έ ν α, π ο τ έ  ό μ ω ς  δ ε  μ π ο ρ ε ί  ν α  γ ί ν ε ι  ρ υ θ μ ι σ τ ή ς  τ ο υ ς. Μα αν ρωτήσετε ποια είνε η πηγή αυτών των αξιών, θα πάρετε τις πιο σκοτεινές, τις πιο αόριστες, τις πιο θολές απάντησες, απάντησες, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλες οδηγούνε στο μυστήριο, στην αποκάλυψη, στο υπερκοσμικό και φανταστικό.

Αυτή όμως η επίμονη τάση να χωριστεί η α ξ ί α, που ρυθμίζει τη ζωή από τη γ ν ώ σ η, φαντάζεσθε πως δεν είνε και αυτή κοινωνικά καθορισμένη; Είνε γνώρισμα όλων των κοινωνιών , που είνε χωρισμένες σε κοινωνικές τάξες και στηρίζονται στην κυριαρχία μιας τάξης απάνω στις άλλες. Και το λόγο του χωρισμού θα τόνε δείτε παρακάτω.

Αν όμως ακολουθήσετε μιαν άλλη σειρά στοχασμών, θα φτάσετε σε διαφορετικό συμπέρασμα. Για θέσετε παρακαλώ το ερώτημα, ποια είνε η σχέση, που κάθε φορά, σε κάθε ιστορική στιγμή της ανθρωπότητας, υπάρχει ανάμεσα στο «ε ί ν α ι», στο «ν ο ε ί ν» και στο «π ρ ά τ τ ε ι ν»; Η μόνη απάντηση, που μπορείτε να έχετε σε μιαν αντικειμενική έρευνα του προβλήματος αυτού, είνε, πως σε κάθε στιγμή της ιστορικής διαδρομής, σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, το «ε ί ν α ι», το «ν ο ε ί ν» και το «π ρ ά τ τ ε ι ν» είνε αλληλένδετα και αλληλοεξαρτημένα. Το ε ί ν α ι, δηλαδή οι αντικειμενικοί  όροι της ανθρώπινης ζωής, καθορίζουνε τη γ ν ώ σ η και αυτή οδηγεί την π ρ ά ξ η, που από την άλλη μεριά κι αυτή είνε κάθε φορά το κίνητρο και το κριτήριο της γνώσης. Και η πράξη πάλι με τη γνώση μαζί επιδρούνε απάνω στην πραγματικότητα και τήνε μεταβάλλουν.

Γι αυτό όταν αλλάζουν ο ι  α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ο ί  ό ρ ο ι  και δημιουργείται νέα  γ ν ώ σ η και βγαίνει ένα καινούριο π ρ έ π ε ι, ξεσπάει η αντίθεση με το παλιό και δημιουργείται η ανάγκη μιας καινούριας σύνθεσης. Γι αυτό και η τάξη, που άρχει κάθε φορά, θέλει από τη μια μεριά να μονοπωλεί και να κοντρολάρει τη γ ν ώ σ η, δηλαδή την επιστήμη και από την άλλη μεριά να χωρίζει  απ’ αυτή το « π ρ έ π ε ι» ( το « π ρ έ π ε ι» που της συμφέρει) και να το ανάγει σε θεία καταγωγή, για να μην επηρεαστεί από την αλλαγή της γνώσης ( δέκα εντολές δοσμένες από το Θεό στο Μωυσή, η θ ι κ ό ς ν ό μ ο ς, που πηγάζει από την υπερβατική φύση του ανθρώπου κλπ. κλπ.)

Αν αυτό είνε έτσι, τότες η αντίληψη, που περιορίζει την έννοια της επιστήμης στην κατάχτηση μιας περιορισμένης περιοχής του επιστητού, ξεχωρισμένης με σινικά τείχη από κάθε γενική επισκόπηση του επιστητού και από την άλλη μεριά χωρίζει με στεγανά και αδιαπέραστα χωρίσματα την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής, η αντίληψη λοιπόν αυτή της «καθαρής επιστήμης» είνε κ α ι  α υ τ ή  μια « π ο λ ι τ ι κ ή  α ν τ ί λ η ψ η» της επιστήμης. Όπερ έδει δείξαι.

Δικαιούμαστε λοιπόν σ’ αυτή την αντίληψη της επιστήμης ν’ αντιτάξουμε τη δική μας, που δε χωρίζει την επιστήμη από τη ρύθμιση της ζωής. Και την αντίληψη τούτη για την ενότητα επιστήμης και πράξης τη βλέπουμε να εφαρμόζεται πέρα για πέρα στη μόνη χώρα, που θέτει τα θεμέλια μιας νέας αταξικής κοινωνίας, που καταργεί την εκμετάλλεψη και βαδίζει προς τον κομμουνισμό, δηλαδή στη Σοβιετική  Ένωση.

Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή η σπουδή της επιστήμης είνε αναπόσπαστα ενωμένη με γενική θεώρηση της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Και η γενική αυτή θεώρηση είνε μια επιστημονική φιλοσοφία.

Επιστήμονας χωρίς τέτια γενική επιστημονική κοσμοθεωρία είνε ένας απλός δεξιοτέχνης, ένας επαγγελματίας, πολύ κατώτερος από έναν εργάτη, γιατί ο τελευταίος, όταν είνε συνειδητός, έχει, έστω και στις γενικές γραμμές, την επιστημονική θεώρηση του κόσμου.

Με την έννοια αυτή μπορώ λοιπόν να σας πω κ’ εγώ:

Ο δ ρ ό μ ο ς,  π ο υ  α ν ο ί γ ε τ α ι  μ π ρ ο σ τ ά  σ α ς  ε ί ν ε  ν α  γ ί ν ε τ ε  ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς. Μου αρκεί αυτό. Γιατί είμαι βέβαιος, πως τότες τα εννιά δέκατα  από σας θα δεχτούνε για μόνη επιστημονική κοσμοθεωρία, που θα τους ικανοποιήσει , το δ ι α λ ε χ τ ι κ ό  μ α τ ε ρ ι α λ ι σ μ ό. Κ΄ έτσι λέγοντάς σας να γίνετε αληθινοί επιστήμονες, είνε το ίδιο σα να σας λέω:

Γ ε ν ν ε ί τ ε  ο π α δ ο ί  τ ο υ  δ ι α λ ε χ τ ι κ ο ύ  υ λ ι σ μ ο ύ.

Κ’ έχω τούτη την πεποίθηση, γιατί αυτός είνε και ο μόνος γνήσιος κοινωνικός σας καθορισμός.

Αλήθεια! Σκεφτείτε λιγάκι. Από πού έρχεστε σεις, παιδιά μου; Από ποια κοινωνικά στρώματα; πού ανήκετε; Το μεγαλύτερο πλήθος από σας είνε φτωχά παιδιά. Η αστική τάξη βέβαια υψώνει μπροστά στα μάτια όλων σας το τίμημα της προδοσίας: θέσεις κρατικές, πελατεία, αξιώματα, τίτλους, για να γίνετε οι πνευματικοί στυλοβάτες της. Ένα τραγικό παιδομάζωμα!

Έτσι και οι γιανίτσαροι γίνονταν οι πιο φανατικοί διώχτες των χριστιανών, όπως τα παιδιά των φτωχών, που σπουδάζουν στα πανεπιστήμια και αλλάζουν κοινωνική κατάσταση, γίνουνται οι πιο φανατικοί αντιδραστικοί.

Αν όμως ακούσετε τι σας λέει κατάβαθα το αίμα σας, δε θ’ αλλαξοπιστήσετε, δε θα προδώσετε την τάξη σας. Θα πάτε με το μέρος των φτωχών και θ’ αγωνιστείτε και σεις για να θεμελιώσετε τη νέα ζωή.

Και τότε θα βαδίσετε με βήμα ακλόνητο στο μ ό ν ο  δ ρ ό μ ο, που αληθινά ανοίγεται μπροστά σας.

 ofisofi