ΔΙΟΞΙΝΕΣ: Εξαιρετικά επικίνδυνες ουσίες για την ανθρώπινη υγεία

Αγνωστες ποσότητες διοξινών διοχετεύτηκαν στην

 ατμόσφαιρα από τη φωτιά στο εργοστάσιο ανακύκλωσης

στον Ασπρόπυργο, που αφέθηκε να καίει επί πέντε

μέρες. Ο κίνδυνος για όσους βρέθηκαν στην πορεία του

τοξικού νέφους καπνού θα αποδειχτεί σε βάθος χρόνου

Στο δημοσίευμα αυτό δεν θα καταπιαστούμε με τις λεπτομέρειες του εγκλήματος που συντελέστηκε σε βάρος των κατοίκων του Λεκανοπεδίου και του Θριάσιου, με τη μη κατάσβεση επί πενθήμερο της πυρκαγιάς στο εργοστάσιο ανακύκλωσης του Ασπροπύργου, τη βδομάδα που πέρασε. Για την εκδήλωση της πυρκαγιάς ίσως καταλογιστούν ευθύνες, αν αποδειχτεί εμπρησμός. Για την εγκληματική αδιαφορία του κεφαλαίου και της κυβέρνησης που διαχειρίζεται σήμερα την κυβερνητική εξουσία προς το συμφέρον του, γι' αυτήν την αδιαφορία που δεν σκότωσε άμεσα κανέναν, αλλά ίσως σκοτώσει, αρρωστήσει, παραμορφώσει στο μέλλον, δε φαίνεται ότι θα πληρώσει κάποιος. Οπως δε θα πληρώσει κανείς για το θάνατο των τεσσάρων εργατών στα διυλιστήρια των ΕΛΠΕ στον Ασπρόπυργο ένα μήνα νωρίτερα, που κι αυτοί δεν πέθαναν όσο το γεγονός ήταν στην επικαιρότητα, αλλά έσβησαν αργά και βασανιστικά τις βδομάδες που ακολούθησαν, από τα τραύματα και τα εγκαύματα, που τους προκάλεσε η δίψα για κέρδος του κεφαλαίου και η πολιτική κάλυψη με λόγια του αέρα από τη μεριά της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ.

Για να καταλάβουμε καλύτερα τη φύση του κινδύνου από το τοξικό νέφος της περασμένης βδομάδας, πρέπει να ασχοληθούμε με τις χημικές ενώσεις που ονομάζονται διοξίνες και παράγονται, μεταξύ άλλων, όταν καίγονται πλαστικά που περιέχουν χλώριο (όπως το PVC ή πολυβινυλοχλωρίδιο), ιδιαίτερα όταν αυτό γίνεται σε συνθήκες ανοιχτής και ατελούς καύσης.

Τι είναι οι διοξίνες

Γενική χημική δομή των διοξινών

Η χημική ονομασία της ένωσης με το εμπειρικό όνομα διοξίνη, είναι 2,3,7,8 τετραχλωροδιβενζοπαραδιοξίνη (TCDD). Η ονομασία διοξίνες χρησιμοποιείται για την οικογένεια των χημικά παρόμοιων πολυχλωριωμένων διβενζο παρα διοξινών (PCDD) και των πολυχλωριομένων διβενζοφουράνιων (PCDF). Ορισμένα χλωριωμένα διφαινύλια (τα γνωστά PCB) που έχουν παρόμοιες τοξικές ιδιότητες με τις διοξίνες συχνά περιλαμβάνονται στον όρο διοξίνες. Από τους 419 τύπους χημικών ενώσεων της οικογένειας των διοξινών, οι 30 τύποι θεωρούνται οι πιο επικίνδυνοι με την TCDD να βρίσκεται στην κορυφή της τοξικότητας.

Οι διοξίνες είναι κυρίως υποπροϊόντα χημικών διεργασιών, αλλά προκύπτουν και από φυσικά φαινόμενα, όπως οι εκρήξεις ηφαιστείων και οι πυρκαγιές των δασών. Κυρίως είναι ανεπιθύμητα υποπροϊόντα βιομηχανικών διεργασιών στην εξαγωγή των μετάλλων από τα ορυκτά που τα περιέχουν, στη λεύκανση με χλώριο του χαρτοπολτού, στην κατασκευή ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων. Χειρότερες πηγές προέλευσης διοξινών είναι συνήθως οι εγκαταστάσεις καύσης απορριμμάτων, λόγω ατελούς καύσης. Αλλά και η πιο σύγχρονη τεχνολογία να εφαρμοστεί και να τηρούνται οι αντιρυπαντικοί κανόνες με ευλάβεια και οικονομικό κόστος για την επιχείρηση, η καύση απορριμμάτων θα έχει και πάλι αποτέλεσμα την παραγωγή έστω μικρών ποσοτήτων διοξινών. Διοξίνες παράγονται (σε μικρότερη κλίμακα απ' ό,τι στην πρόσφατη πυρκαγιά στο εργοστάσιο ανακύκλωσης του Ασπροπύργου) και σε κάθε μικρή ή μεγαλύτερη πυρκαγιά σε χωματερές, όπου πάντα υπάρχουν και υλικά που περιέχουν χλώριο.

Αν και ο σχηματισμός των διοξινών είναι τοπικά εντοπισμένος, η κατανομή τους στο περιβάλλον είναι παγκόσμια. Βρίσκονται παντού στην υδρόγειο από τους πόλους έως τον ισημερινό. Υψηλότερα επίπεδα συναντώνται συνήθως σε ορισμένα χώματα, ιζήματα και τρόφιμα, κυρίως τα γαλακτοκομικά, το κρέας, τα ψάρια και τα οστρακοειδή. Χαμηλά επίπεδα διοξινών συναντώνται στα φυτά, στο νερό και τον αέρα (τον «καθαρό» αέρα, όχι τον επιβαρυμένο από το νέφος της πυρκαγιάς στον Ασπρόπυργο).

Σεβέζο

Ορισμένες περιπτώσεις μόλυνσης από διοξίνες πήραν μεγαλύτερη δημοσιότητα. Το 2008 η Ιρλανδία ανακάλεσε πολλούς τόνους χοιρινού κρέατος που βρέθηκε να έχει 200 φορές περισσότερες διοξίνες από το όριο και οφειλόταν στις ζωοτροφές που δίνονταν στα ζώα. Το 1999 υψηλά επίπεδα διοξινών βρέθηκαν σε κοτόπουλα και αυγά από το Βέλγιο, που είχαν φάει ζωοτροφές μολυσμένες από PCB. Να σημειωθεί ότι αν και οι χώρες έχουν ορίσει επιτρεπτά όρια (κάτω από 30 δισεκατομμυριοστά του γραμμαρίου την ημέρα για έναν ενήλικο άνθρωπο), η ύπαρξη ορίου κάτω από το οποίο οι διοξίνες είναι ασφαλείς αμφισβητείται επιστημονικά.

Το 1976, σε σοβαρό ατύχημα σε χημικό εργοστάσιο στο Σεβέζο της Ιταλίας, ένα νέφος τοξικών χημικών, που περιείχε και την πιο επικίνδυνη από τις διοξίνες απελευθερώθηκε στον αέρα και μόλυνε μια περιοχή 15 τετραγωνικών χιλιομέτρων, όπου κατοικούσαν 37.000 άνθρωποι. Σχεδόν 40 χρόνια μετά, οι επιστήμονες συνεχίζουν να καταγράφουν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από μια τόσο σοβαρή έκθεση. Υποτίθεται ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει πάρει μέτρα στο πλαίσιο της οδηγίας «Σεβέζο» για τον έλεγχο κινδύνων από μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα.

Η ύπαρξη διοξινών στο αποφυλλωτικό ζιζανιοκτόνο («πορτοκαλής παράγοντας») με το οποίο ράντιζαν οι Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές τα δάση του Βιετνάμ και όσους ζούσαν και μάχονταν μέσα σ' αυτά, θεωρείται η αιτία για τις αυξημένες τερατογενέσεις και καρκινογενέσεις που παρουσιάστηκαν στον πληθυσμό τις δεκαετίες μετά τη νίκη του βιετναμικού λαού.

Οι επιπτώσεις

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι επιπτώσεις της σύντομης έκθεσης του ανθρώπου σε υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών είναι η εκδήλωση βλαβών στο δέρμα, όπως η χλωρακμή και το σκούρεμα του δέρματος σε λωρίδες και η αλλαγή της λειτουργίας του συκωτιού. Οι επιπτώσεις της μακρόχρονης έκθεσης σχετίζονται με βλάβες του ανοσοποιητικού συστήματος, του αναπτυσσόμενου νευρικού συστήματος (έμβρυα, νεογνά και μικρά παιδιά), του ενδοκρινικού συστήματος και των αναπαραγωγικών λειτουργιών (ενδομητριώσεις, τερατογενέσεις).

Οι διοξίνες ανήκουν στις χημικές ενώσεις με βεβαιωμένη καρκινογενετική επίδραση. Οταν οι διοξίνες μπουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα παραμένουν σ' αυτό επί πολλά χρόνια, εξαιτίας της χημικής τους σταθερότητας και της ιδιότητάς τους να απορροφώνται από τους λιπώδεις ιστούς (λιπόφιλες - υδρόφοβες ενώσεις), όπου παραμένουν αποθηκευμένες. Δεν μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος και έτσι δεν υπάρχει δυνατότητα γρήγορης αποβολής τους από τα νεφρά μέσω των ούρων. Δανειζόμενοι ορολογία από τις ραδιενεργές ουσίες, μπορούμε να πούμε ότι ο χρόνος ημιζωής τους (ο χρόνος που η ποσότητά τους μειώνεται στο μισό) μέσα στο σώμα, υπολογίζεται σε 7 έως 11 χρόνια. Οι διοξίνες έχουν την τάση να συσσωρεύονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Οσο ψηλότερα βρίσκεται ένα ζώο στην τροφική πυραμίδα, τόσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση των διοξινών στο σώμα του. Ετσι οι διοξίνες που πέφτουν στη θάλασσα π.χ. προσκολλημένες πάνω σε σωματίδια σκόνης, γρήγορα απορροφώνται από τα ψάρια και τελικά καταλήγουν στον άνθρωπο.

Λόγω του ότι οι διοξίνες βρίσκονται παντού στο σύγχρονο κόσμο, όλοι οι άνθρωποι έχουν ίχνη τους στο σώμα τους. Οι διοξίνες λειτουργούν συσσωρευτικά, όπως η μόλυνση από ορισμένες ραδιενεργές ουσίες που εγκαθίστανται μόνιμα στον οργανισμό. Ιδιαίτερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε τόπους εργασίας όπου παράγονται διοξίνες, όπως οι εργαζόμενοι σε εργοστάσια χαρτοπολτού (δεν υπάρχει πρόβλημα, έκλεισαν όλα στην Ελλάδα...) και οι πυροσβέστες, που συχνά δίνουν τη μάχη με τη φωτιά χωρίς καν τα στοιχειώδη μέσα προφύλαξης της δικής τους υγείας.

Επιβαλλόμενοι έλεγχοι

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η ποσοτική χημική ανάλυση των διοξινών απαιτεί περίπλοκες μεθόδους που είναι διαθέσιμες μόνο σε μικρό αριθμό εργαστηρίων στον κόσμο (ένα απ' αυτά στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»). Το κόστος της ανάλυσης είναι πολύ υψηλό και κυμαίνεται ανάλογα με τον τύπο του δείγματος, μεταξύ 1.000 δολαρίων για την ανάλυση ενός βιολογικού δείγματος και πολλών χιλιάδων δολαρίων για τη συνολική εκτίμηση της εκπομπής διοξινών από ένα εργοστάσιο καύσης απορριμμάτων.

Οι μετρήσεις που θα έπρεπε να γίνουν για να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις από την πυρκαγιά στο εργοστάσιο ανακύκλωσης δεν αφορούν μόνο τα αιωρούμενα σωματίδια (αιθάλη κ.τ.λ.), που κι αυτά αποτελούν κίνδυνο για την υγεία όταν υπερβαίνουν μια ορισμένη συγκέντρωση, αλλά κυρίως τις διοξίνες. Και θα έπρεπε να γίνουν σε δείγματα αέρα στην πορεία που ακολούθησε το νέφος καπνού τις πέντε μέρες που η φωτιά έκαιγε, αλλά και στο χώμα και τις επιφάνειες των κτισμάτων σε αυτήν την πορεία, καθώς οι διοξίνες έχουν μεγάλη τάση να προσροφώνται από το χώμα και άλλα υλικά.

Η εμφάνιση καρκίνου οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Επιχειρήσεις και κυβερνήσεις οχυρώνονται πίσω από το γεγονός αυτό για να αρνηθούν συγκεκριμένη συσχέτιση ανάμεσα στις καρκινογενέσεις, τερατογενέσεις κ.τ.λ. που προκαλεί η ρύπανση από διοξίνες. Ευτυχώς η έκθεση στο τοξικό νέφος του Ασπροπύργου δεν ήταν πολύ μακράς διάρκειας, αν και θα μπορούσε να ήταν πολύ μικρότερης, ή και να μην υπήρχε καθόλου, εφόσον η κυβέρνηση ασχολούνταν άμεσα και ουσιαστικά με την επικίνδυνη πυρκαγιά. Αν, ο μη γένοιτο, στο μέλλον υπάρξει μια μικρή (που θα σημαίνει παρ' όλ' αυτά ίσως και δεκάδες περιπτώσεις) αύξηση καρκίνων ή τερατογενέσεων σε όσους εκτέθηκαν πολύ, τα θύματα θα δυσκολευτούν να αποδείξουν την ευθύνη εταιρείας και κυβέρνησης για τη συμφορά που θα τους έχει χτυπήσει. Ετσι κι αλλιώς, η καταγραφόμενη διαρκής αύξηση του ποσοστού εκδήλωσης καρκίνου στον πληθυσμό αποδίδεται στο ...σύγχρονο τρόπο ζωής, σαν να ήταν κάποιο φυσικό φαινόμενο, για το οποίο δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Βέβαιο είναι ότι η παρατήρηση (και) αυτών των εξελίξεων από τη θέση του θεατή - θύματος, δε βοηθάει σε τίποτα.

Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: http://www.who.int