Η Κούβα με τον Φιντέλ και μετά τον Φιντέλ

Με το θάνατο του Φιντέλ Κάστρο κλείνει ο κύκλος των μεγάλων ηγετών που βρέθηκαν επικεφαλής εθνικοαπελευθερωτικών και λαϊκών κινημάτων. Ωστόσο ο Φιντέλ και οι σύντροφοί του από το κίνημα της 26 Ιουλίου 1953 (M-26-7) γρήγορα αντιλήφθηκαν πως χωρίς πολιτικό υποκείμενο, κόμμα, θα ήταν αδύνατον μια χώρα που ήταν κυριολεκτικά στο στόμα του λύκου να διατηρήσει την ανεξαρτησία της και τον έλεγχο του κοινωνικού της πλούτου. Εξάλλου η εμπειρία της κουβανικής επανάστασης έδειχνε πως ήταν η πολιτική και οργανωτική προετοιμασία του λαού (επιτροπές στα εργοστάσια και στις κοινότητες κ.ά.) από το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Κούβας, στο οποίο δεν ανήκε ο Φιντέλ, που έκρινε την κρίσιμη στιγμή την έκβαση της επανάστασης.

Ούτε θα ήταν εφικτός ο μετασχηματισμός ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος με σχετικά όμως ισχυρή εργατική βάση (εργάτες γης και εργάτες ζάχαρης κ.ά.) σε κοινωνικό κίνημα που θα αποσκοπούσε συν τοις άλλοις στην σοσιαλιστική οργάνωση της εργασίας και της παραγωγής χωρίς το κομμουνιστικό κόμμα που ιδρύθηκε μετά την επανάσταση (1961-1965).  Χωρίς την πολιτικο-οργανωτική δομή του κόμματος που διακλαδώθηκε μέσα στην πολυφυλετική κουβανική κοινωνία, και αποτέλεσε τον βραχίονα των κοινωνικών αλλαγών, η κουβανική επανάσταση δεν αποκλείεται να εξελισσόταν σ’ ένα προσωποπαγές καθεστώς, όπως έμελλε να είναι η μοίρα άλλων μεγάλων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων των δεκαετιών του ΄60 και ΄70 σε άλλες χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Εξάλλου, χάριν αυτού, η Κούβα στάθηκε και στέκεται ακόμη, παρά το εμπάργκο των Αμερικάνων και τους αποκλεισμούς των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών.

Κατά κάποιο τρόπο μόνο σε κοινωνίες με ανομοιογενή ταξική διάρθρωση, με μικρή εργατική τάξη και πλατιά μικροαστικά στρώματα, -συνάρθρωση καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και απλής εμπορευματικής παραγωγής-, οι προσωπικότητες (οι ηγέτες) δύνανται να λειτουργήσουν ακόμη καταλυτικά, κοινωνώντας μέσα από μια κάθετη σχέση γεμάτη συμβολισμούς και χάρισμα με τις λαϊκές και πληβειακές μάζες. Αντίθετα σε κοινωνίες με ομοιογενή ταξική διάρθρωση, όπου έχει γενικευτεί η προλεταριακή συνθήκη και η μισθωτοποίηση, η ευθύνη συντονισμού και καθοδήγησης θα μετατοπίζεται από τον ηγέτη, στο πολιτικό υποκείμενο (τον «συλλογικό διανοούμενο»), αποκτώντας ολοένα και περισσότερο τα οργανωτικά χαρακτηριστικά του «συλλογικού εργάτη» (οριζόντια-συγκεντρωτική δομή οργάνωσης, αυστηρός καταμερισμός εργασιών, λειτουργική αυτονόμηση από τα πρόσωπα κ.λπ.). Αποτέλεσμα αυτής της κοινωνικής οργάνωσης είναι οι πρωτιές της Κούβας στην εκπαίδευση, στην υγεία, στη χειραφέτηση των γυναικών, στη βοήθεια σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής κ.λπ. Από αυτή την άποψη το παράδειγμα της Κούβας, δείχνει, παρόλα τα προβλήματα, το βάθεμα του κοινωνικού μετασχηματισμού και σε αυτό το επίπεδο. Και εδώ η συμβολή του Φιντέλ, -που αποσύρεται σταδιακά από κρατικά και κομματικά αξιώματα από το 2006- είναι σημαντική. Να γιατί το κοινωνικό εγχείρημα που ξεκίνησε τη δεκαετία του ΄60 με την κουβανική επανάσταση έχει μέλλον και μετά τον Φιντέλ.

 Θανάσης Αλεξίου

Καθηγητής Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου