ΑΕΙ και μονοπώλια "εις σάρκα μίαν"

Γ

ιατί τα ΑΕΙ δεν κερδίζουν από τη γνώση που "παράγουν"» ήταν ο τίτλος ρεπορτάζ της εφημερίδας «Το Βήμα της Κυριακής» 13/7/2014. Εχει σημασία ο τίτλος επειδή ακριβώς το ρεπορτάζ βάζει το ζήτημα να αντιστραφεί ο τίτλος, δηλαδή να κερδίζουν τα ΑΕΙ από τη γνώση που παράγουν. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι δεν έπιασε ξαφνικά το «Βήμα» κανένας καημός για το ότι η χρηματοδότηση των ιδρυμάτων έχει φτάσει στα τάρταρα, με αποτέλεσμα σπουδαστές και εργαζόμενοι σε αυτά να αντιμετωπίζουν τραγικές καταστάσεις. Αν ήταν έτσι, θα είχε πολλές αφορμές να αναδείξει αυτό το ζήτημα μέσα από τις σελίδες του, κάτι που δεν κάνει. Αλλωστε, ο υποψιασμένος αναγνώστης ήδη θα εντόπισε ότι από τον τίτλο κιόλας η εφημερίδα συνδέει την έρευνα με το κέρδος, τασσόμενη με συνέπεια υπέρ της επιχειρηματικής λειτουργίας του πανεπιστημίου. Ποια αγωνία εκφράζει, λοιπόν, η εφημερίδα; Να τι γράφει:

«Δώδεκα χρόνια πριν τα μέλη του Εργαστηρίου Οργανικής Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης και ο καθηγητής κ. Χάρης Κατερινόπουλος ανακάλυψαν ένα εργαλείο βιοτεχνολογίας το οποίο στη συνέχεια πουλήθηκε σε μεγάλη αμερικανική εταιρεία. Σε χρόνο-ρεκόρ έκανε τζίρο μισό εκατομμύριο δολάρια. Την περίοδο εκείνη η πιθανότητα ένα ελληνικό πανεπιστήμιο να μπει σε μια τέτοια εμπορική συναλλαγή ήταν νομικά... ανύπαρκτη.

Μέσω των δυνατοτήτων ωστόσο που έδινε ο νεοσύστατος τότε Ειδικός Λογαριασμός Ερευνας (...) το πανεπιστήμιο πέτυχε να αποκτήσει δικαιώματα 5% στην πατέντα, τα οποία και έχει ως σήμερα. Θα μπορούσε ή όχι να διαθέτει τώρα ένα αξιοσέβαστο μέρος των κερδών από την πατέντα που οι επιστήμονές του ανακάλυψαν;

Δέκα χρόνια μετά στο νομικό οπλοστάσιο των ανωτάτων ιδρυμάτων δεν έχουν αλλάξει παρά ελάχιστα. Ακόμη λιγότερα στη νοοτροπία πολλών πανεπιστημιακών (...)

Οι καθηγητές των ελληνικών ΑΕΙ συνεργάζονται οι ίδιοι με μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, κάνουν έρευνα, πληρώνονται, αλλά τα ίδια τα ιδρύματα δεν το τολμούν. Η απόφαση του Οικονομικού Πανεπιστημίου να ξεπεράσει αυτό το φράγμα και να ξεκινήσει συνεργασία με τον ΟΤΕ, την οποία αποκάλυψε "Το Βήμα", είναι βέβαιον ότι ανοίγει μια νέα πόρτα στη λειτουργία τους.

"Ουσιαστικά, όπως λειτουργούν σήμερα τα πανεπιστήμια, αυτό που κάνουμε είναι να χαρίζουμε την έρευνά μας σε τρίτους" λέει αυτοσαρκαζόμενος μιλώντας στο "Βήμα" ο καθηγητής κ. Λέανδρος Σκαλτσούνης, πρόεδρος της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με δραστηριότητα ετών στον τομέα της έρευνας».

Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ο καθηγητής Χάρης Κατερινόπουλος και η ομάδα του δεν επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν εμπορικά οι ίδιοι την ανακάλυψή τους, αλλά πρόσφεραν τα δικαιώματα της σχετικής ανακάλυψης στο πανεπιστήμιο. Οπως εξηγεί ο Χ. Κατερινόπουλος στο «Ρ»: «Συναντήθηκα τότε με τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου και του ανακοίνωσα την απόφασή μας να μεταφέρουμε τα δικαιώματά μας στο Πανεπιστήμιο. Μετά την πρώτη έκπληξη, η προσφορά έγινε ευχαρίστως δεκτή. Συντάξαμε λοιπόν μόνοι μας μία πράξη μεταβίβασης πνευματικών δικαιωμάτων γιατί δεν υπήρχε σχετικό προηγούμενο». Ο Χ. Κατερινόπουλος σημειώνει ότι η κίνησή τους αυτή αντιμετωπίστηκε τουλάχιστον με αμηχανία από συναδέλφους τους, που πίστευαν ότι μπορούν να διεκδικήσουν πλήρως τα δικαιώματα των ανακαλύψεών τους. Προσθέτει ότι όντως ενδιαφέρθηκε μία εταιρεία και «τελικά γράφτηκε ένα συμφωνητικό μεταξύ της εταιρείας και του Πανεπιστημίου, η πατέντα εκδόθηκε από την εταιρεία το 1996 και έκτοτε το σχετικό προϊόν είναι διαθέσιμο προς τους ενδιαφερόμενους με το Πανεπιστήμιο Κρήτης να δικαιούται ένα (μικρό) ποσοστό των κερδών. Από τότε ο χρόνος έχει κυλήσει, εγκρίθηκαν σχετικοί κανονισμοί, εκδίδονται πατέντες με δεδομένους όρους, και για μας έχει μείνει η ανάμνηση και η ικανοποίηση μιας επιστημονικής επιτυχίας και μιας διαδικαστικής πρωτοτυπίας», σημειώνει ο καθηγητής.

Ζητούν νέα νομοθετικά βήματα

Ας επανέλθουμε όμως στο «Βήμα» που ουσιαστικά αγωνιά για το πώς πιο εύκολα και πιο γρήγορα τα αποτελέσματα της έρευνας θα φτάνουν στην αγορά, για το πώς πανεπιστήμια και ερευνητικοί φορείς θα δεθούν καλύτερα με τα μονοπώλια.

Αυτό απαιτεί νέα βήματα στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της επιχειρηματικής λειτουργίας του πανεπιστημίου. Δεν πρόκειται για νέο ζήτημα. Ηδη, για παράδειγμα, ο νόμος Διαμαντοπούλου έκανε πολλά για τη διαμόρφωση του Πανεπιστημίου που διαπλέκεται άμεσα και ολοκληρωτικά με το κεφάλαιο. Ομως το κεφάλαιο είναι αδηφάγο. Ερχεται, λοιπόν, μια αστική εφημερίδα να προλειάνει το έδαφος για μια ακόμη μεταρρύθμιση-τομή. Οσο για το περιεχόμενο αυτής; Αφενός να ανοίξουν νέοι δρόμοι και να διαμορφωθούν τα κατάλληλα σχήματα και μηχανισμοί που να ευνοούν ερευνητικές συμπράξεις πανεπιστημίων, ερευνητικών φορέων και επιχειρήσεων και αφετέρου η έρευνα να κρίνεται και να αξιολογείται με βάση την εμπορική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της και τα επιχειρηματικά οφέλη που αποφέρει. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο αυτοί στόχοι προωθούνται ενιαία μέσα από το νομοσχέδιο για την έρευνα, που αναμένεται να κατατεθεί σύντομα στη Βουλή, όσο και από το «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο για την Ερευνα και την Καινοτομία», που πρόσφατα τέθηκε σε διαβούλευση.

Τι καλύτερο, λοιπόν, από άποψη προπαγάνδας, να φέρει μια από τις ναυαρχίδες του αστικού τύπου (προφανώς γιατί τα συμφέροντα των εκδοτών της εμπλέκονται στην όλη υπόθεση) στο προσκήνιο το ζήτημα σε αυτή την περίοδο, με αφορμή την υπό ολοκλήρωση συνεργασία ενός από τους μεγαλύτερους μονοπωλιακούς ομίλους όχι μόνο της χώρας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, με ένα κεντρικό πανεπιστήμιο;

Ανοίγουν το δρόμο της ολοκληρωτικής διαπλοκής ΑΕΙ-μονοπωλίων

Ετσι εξηγούνται, λοιπόν, τα όσα γράφει η ίδια εφημερίδα στις 6/7/2014, σε παρόμοιο ρεπορτάζ με τίτλο: «Η επανάσταση της ΑΣΟΕΕ - Ιδρύει ερευνητικό κέντρο με τον ΟΤΕ. Πρώτη σύμπραξη για προγράμματα, έργα και απορρόφηση στελεχών»:

«Μια μικρή ομάδα καθηγητών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ - πρώην ΑΣΟΕΕ) μπήκε στο μέγαρο του ΟΤΕ, στην οδό Κηφισίας, συνοδεύοντας τον πρύτανη του Ιδρύματος κ. Κωνσταντίνο Γάτσιο για μια συζήτηση, που την ίδια στιγμή άνοιγε νέα προοπτική για τα όλα ανώτατα ιδρύματα της χώρας μας.

Η πρώτη μεγάλη στρατηγική συμφωνία μεταξύ ενός ανώτατου εκπαιδευτικού Ιδρύματος και μιας μεγάλης επιχείρησης, με προοπτικές "ανοίγματος" της συνεργασίας αυτής σε ευρωπαϊκούς εταίρους τους, εκτός των ελληνικών τειχών, υπογράφεται επισήμως το προσεχές φθινόπωρο, με τη δημιουργία ενός πρότυπου επιστημονικού εργαστηρίου (...)

Μέσα σε όλα αυτά, βέβαια, πληρείται ο γενικότερος στόχος: η αναζήτηση συνεργασιών που θα βοηθήσουν στη χρηματοδότηση του Πανεπιστημίου, εκτός κρατικού προϋπολογισμού».

Ολοκληρώνεται έτσι η εικόνα για τη στόχευση αυτών των δημοσιευμάτων, όπως και πλειάδας άλλων παρόμοιων, που κατά καιρούς εμφανίζονται στις στήλες του αστικού τύπου. Τα πανεπιστήμια πρέπει να κινηθούν στην κατεύθυνση της αυτοχρηματοδότησης, προεξοφλώντας έτσι τη συνέχιση των πετσοκομμένων προϋπολογισμών των ιδρυμάτων και ο προσφορότερος τρόπος για αυτό (πέραν των διδάκτρων στα μεταπτυχιακά και σε προσφερόμενους κύκλους σπουδών στα πλαίσια της «δια βίου μάθησης» κ.α.) είναι η εκμετάλλευση από το πανεπιστήμιο-επιχείρηση του ερευνητικού προϊόντος που παράγεται μέσα από τη δουλειά καθηγητών, φοιτητών, μεταπτυχιακών, υποψηφίων διδακτόρων κ.λπ. Απαιτούνται γι' αυτό νομοθετικές ρυθμίσεις σε σχέση με την κατοχύρωση εμπορικών σημάτων κ.λπ., καθώς και ενίσχυση του επιχειρηματικού πνεύματος εντός των ιδρυμάτων. Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι θεσμικές παρεμβάσεις που αναμένονται για την έρευνα.

Και στις δύο περιπτώσεις, «Το Βήμα» αναδεικνύει με έμφαση μια πλευρά σε σχέση με τη διαχρονικά βασική επιδίωξη της αστικής τάξης: Τη σχέση της επιστημονικής έρευνας με την απαίτηση για αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας του κεφαλαίου. Εξ' ονόματος της τάξης που υπηρετεί, απαιτεί την προώθηση της ολοκληρωτικής διαπλοκής ΑΕΙ-μονοπωλίων, και εμμέσως καλεί την κυβέρνηση να λύσει το ζήτημα τώρα. Φυσικά, απευθύνεται σε άκρως «ευήκοα ώτα».

Ηδη, ο νόμος έχει ανοίξει το δρόμο π.χ. για «επώνυμες έδρες» όπως έγινε σχετικά πρόσφατα με τη ΔΕΗ στο πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Πρόκειται για ένα παραπάνω βήμα από τις συνεργασίες που μέχρι τώρα εμφανίζονταν μεταξύ επιχειρήσεων και ΑΕΙ, αφού οι επώνυμες έδρες θα λειτουργούν πολύμορφα μέσα στο ίδρυμα για τα συμφέροντα της επιχείρησης και θα χρηματοδοτούνται από την επιχείρηση για το σκοπό αυτό. Οπως προβλέπει ο νόμος - πλαίσιο (ν. 4009/2011, άρθρο 47): «Για την ίδρυση της έδρας απαιτείται η δωρεά στο ίδρυμα από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ημεδαπό ή αλλοδαπό, κεφαλαίου για την κάλυψη των δαπανών της διδακτικής και γενικότερης επιστημονικής δραστηριότητας της έδρας. Αν ο δωρητής δεν προσδιορίσει τη γνωστική περιοχή, ο προσδιορισμός γίνεται από τη Σύγκλητο του ιδρύματος. Η επιλογή διδάσκοντος στην επώνυμη έδρα και ο ορισμός του χρόνου της θητείας του γίνεται από το ίδρυμα». Ετσι, ο «δωρητής» προσδιορίζει το αντικείμενο και το περιεχόμενο της διδασκαλίας και της έρευνας σύμφωνα με τα επιχειρηματικά του συμφέροντα.

Πανεπιστημιακοί δοσμένοι στην υπηρεσία του κέρδους

Το ρεπορτάζ του «Βήματος» είναι άκρως αποκαλυπτικό ως προς το σκοπό για τον οποίο γράφτηκε. Ας το δούμε.

«"Εμείς όσες φορές συνεργαστήκαμε με πανεπιστήμια και μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες και απευθύναμε πρόσκληση προς τις διοικήσεις των πανεπιστημίων για να συμμετάσχουν στην εμπορική διεκδίκηση των πνευματικών δικαιωμάτων της έρευνάς τους δεν πήραμε ούτε καν απάντηση" λέει χαρακτηριστικά ο κ. Χαρ. Σαββάκης, πρόεδρος του ερευνητικού κέντρου "Αλέξανδρος Φλέμινγκ".

"Δεν υπάρχει στο πανεπιστήμιο ένα οργανωμένο γραφείο διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων της ερευνητικής μας δουλειάς" επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Σκαλτσούνης, ο οποίος έχει φέρει έρευνα πολλών χιλιάδων ευρώ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. "Δεν θα έπρεπε να έχουμε ένα τεχνολογικό πάρκο με δέκα εταιρείες τουλάχιστον σε διάφορους τομείς; Αλλά από την άλλη πλευρά, τι ζημιά θα είχαν οι εταιρείες αυτές αν έμεναν κλειστές για τρεις μήνες λόγω κινητοποιήσεων;" αναρωτιέται».

Επιβεβαιώνεται, λοιπόν, και από τις παραπάνω δηλώσεις που παραθέτει το «Βήμα» ότι το ζητούμενο είναι νέοι μοχλοί διασύνδεσης ερευνητικών φορέων και επιχειρήσεων. Δεν αρκούν όσα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά θυμίζουμε τις ΜΟΚΕ που εμφανίστηκαν στα ιδρύματα, τις εταιρείες τύπου spinoff/out, τα clusters και άλλα πολλά. Απαιτούνται κι άλλα και η αστική τάξη, μέσα από τον τύπο της και τους εκπροσώπους της στα ιδρύματα απαιτούν από την κυβέρνηση να πάρει άμεσα κι άλλα μέτρα, τα οποία και υποδεικνύουν. Στελέχη των ΑΕΙ και των Ερευνητικών Κέντρων χρόνια τώρα πρωταγωνιστούν στην προώθηση της εμπορευματοποίησης της έρευνας και την πρόσδεση πανεπιστημίων και ερευνητικών φορέων στο άρμα επιχειρηματικών ομίλων. Στη Φαρμακευτική π.χ., είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι έχει πατήσει για τα καλά πόδι ο Korres. Παρεμπιπτόντως, να που μπήκαν εκ νέου - και από μια άσχετη αφορμή - στο στόχαστρο οι αγώνες του κινήματος... Αλλωστε, το «Βήμα» έχει μακρά παράδοση στη συκοφάντησή τους!

Και συνεχίζει παρακάτω το ρεπορτάζ του «Βήματος»:

«Στα ΑΕΙ πάντως υπάρχουν και τα παραδείγματα "αριστείας" στην προσέλκυση οικονομικών πόρων. Η πανεπιστημιακή κλινική του γνωστού παιδιάτρου κ. Γ. Χρούσου, όπως ανέφερε ο ίδιος σε δημόσια παρέμβασή του την περασμένη εβδομάδα, δέχθηκε πρόσφατα μια δωρεά 400.000 ευρώ από το Ιδρυμα "Σ. Νιάρχος", ενώ συμμετέχει σε τρία μεγάλα πανευρωπαϊκά προγράμματα που φέρνουν χρήματα πίσω στην Ελλάδα.

Το Πανεπιστήμιο Πειραιά έχει συνεργασία σε ερευνητικό επίπεδο με μεγάλες τράπεζες, ενώ το Πανεπιστήμιο Κρήτης έκανε ήδη το μεγάλο βήμα. Οπως αναφέρει ο πρύτανής του κ. Ευριπίδης Στεφάνου, μιλώντας στο "Βήμα", οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής ανακάλυψαν ένα υπερσύγχρονο σύστημα ηλεκτρονικής διαχείρισης των περιστατικών που περνούν από τη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Για το θέμα αυτό το πανεπιστήμιο βρίσκεται σε συνομιλίες με μεγάλη γερμανική εταιρεία που ενδιαφέρεται να αγοράσει το λογισμικό, το οποίο ήδη έχει πουλήσει σε νοσοκομείο του κέντρου της Αθήνας».

Στον άλλο δρόμο

Θα μπορούσαμε να κλείσουμε το θέμα χωρίς κανένα σχόλιο. Τα λένε άλλωστε σχεδόν όλα μόνοι τους οι αστοί αλλά και καθηγητές και πρυτάνεις που έχουν ενταχθεί πια στη λογική της επιχειρηματικότητας και του κέρδους. Ομως έτσι, η έρευνα δεν υπηρετεί την επιστήμη και τον άνθρωπο, δεν υπηρετεί δηλαδή τις λαϊκές ανάγκες, αλλά τις υποτάσσει κάτω από το κέρδος. Είναι μάλιστα ιδιαιτέρως επικίνδυνο, καθώς όσοι πανεπιστημιακοί βάζουν πλάτη σ' αυτές τις εξελίξεις στα ΑΕΙ, επιδιώκουν να διαμορφώσουν ανάλογες συνειδήσεις και στους φοιτητές τους προκειμένου να υπηρετήσουν όσο το δυνατό πιο πιστά το σύστημα της εκμετάλλευσης.

Οσο πιο γρήγορα και καθαρά ανασυνταχθεί το κίνημα και ισχυροποιηθεί και μέσα στα ιδρύματα ο αγώνας εργαζομένων και φοιτητών-σπουδαστών, μαζί με όσους καθηγητές πιστεύουν ότι με τη δουλειά τους πρέπει να υπηρετούν το λαό και τις ανάγκες του, τόσο πιο πολλά εμπόδια θα ορθώσουμε στην ολοκληρωτική άλωση των ΑΕΙ από τα μονοπώλια. Στον αντιμονοπωλιακό, αντικαπιταλιστικό αγώνα είναι ο δρόμος για επιστήμη - έρευνα για το λαό!

Ι. Δ.