Ποια ανάπτυξη με "επεκτατικό μείγμα"; Το παράδειγμα της Ιαπωνίας

Η

Τα χαμόγελα του πρωθυπουργού της Ιαπωνίας, 

αριστερά στη φωτογραφία, σε συνάντησή του 

με τον πρωθυπουργό της Αυστραλίας τον Ιούλη του 2014, 

τώρα έχουν παγώσει από την επιστροφή 

της οικονομίας σε κρίση

 καπιταλιστική οικονομία της Ιαπωνίας βαδίζει σε ύφεση. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ιαπωνικής κυβέρνησης, μετά τη μείωση του ΑΕΠ κατά 7,3% το δεύτερο τρίμηνο του 2014, ήρθε νέα μείωση του ΑΕΠ κατά 1,6% το γ' τρίμηνο. Ετσι, η ιαπωνική οικονομία μπήκε για τρίτη φορά σε ύφεση από την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής καπιταλιστικής κρίσης, το 2008, παρά το ότι η ιαπωνική κυβέρνηση, αλλά και η κεντρική τράπεζα πήραν πρωτοφανή μέτρα στήριξης της οικονομίας. Τα στοιχεία για το ιαπωνικό ΑΕΠ αιφνιδίασαν τους επενδυτές, γιατί η μέση πρόβλεψη των αναλυτών εκτιμούσε ανάπτυξη του ιαπωνικού ΑΕΠ κατά 2,2%. Η κυβέρνηση ήταν έτοιμη να προωθήσει και νέο πακέτο στήριξης της οικονομίας, μιλώντας για πρόγραμμα 3 τρισ. γεν (πάνω από 20 δισ. ευρώ).

Τα αστικά ΜΜΕ μιλούν για χτύπημα στην πολιτική της ιαπωνικής κυβέρνησης και στον πρωθυπουργό, γιατί δεν έφερε αποτελέσματα ανάκαμψης. Εκτιμούν, επίσης, ότι η αύξηση των μισθών αναλογικά ήταν μικρότερη από την άνοδο στις τιμές των εμπορευμάτων λαϊκής κατανάλωσης, που είναι πολύ μεγαλύτερες λόγω του φόρου κατανάλωσης. Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι για τη νέα βουτιά του ΑΕΠ ευθύνεται η αύξηση του φόρου κατανάλωσης στο 8% από 5%, που είχε στόχο την άντληση φορολογικών εσόδων για τη μείωση του χρέους της χώρας, το οποίο αγγίζει το 230% του ΑΕΠ και είναι το υψηλότερο μεταξύ των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών οικονομιών.

Ετσι, λοιπόν, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός αποφάσισε να προχωρήσει σε πρόωρες εκλογές.

Ανησυχίες

Η οικονομία της Ιαπωνίας είναι η τρίτη μεγαλύτερη καπιταλιστική οικονομία στον κόσμο. Οι ανησυχίες που εκφράζονται για την πορεία της σε νέα οικονομική κρίση συνδέονται με τις ανησυχίες για την εξέλιξη της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Θα ρωτήσει κάποιος. Γιατί αυτή η σύνδεση; Μα επειδή η καπιταλιστική διεθνοποίηση είναι τόσο βαθιά, η διαπλοκή των καπιταλιστικών οικονομιών μεταξύ τους με χίλια δύο νήματα τόσο σφιχτή, που ένα «φτέρνισμα» σε μια ισχυρή οικονομία το λιγότερο που μπορεί να φέρει είναι «βαρύ κρυολόγημα» σε άλλες. Αν συνδυαστεί, επίσης, και έτσι είναι, με το γεγονός ότι η κρίση δεν έχει ξεπεραστεί ούτε στην Ευρωζώνη, ενώ υπάρχει επιβράδυνση σε μια σειρά ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες, (π.χ. Βραζιλία, Ρωσία), ακόμη και στην Κίνα, τότε το «κρυολόγημα» μπορεί να είναι και «βαριά πνευμονία», δυσκολεύοντας αρκετά την προσπάθεια του κεφαλαίου για έξοδο από την παγκόσμια καπιταλιστική οικονομική κρίση, σε όφελός του, βεβαίως. Η αλληλεξάρτηση των καπιταλιστικών οικονομιών αποτελεί έναν παράγοντα επίδρασης στην εξέλιξή τους, άρα και συμβολής στην κρίση. Αν και το παράδειγμα δεν είναι το πλέον χαρακτηριστικό, εντούτοις η ανακοίνωση της νέας πτώσης του ΑΕΠ στην Ιαπωνία έριξε και τις τιμές στα διεθνή χρηματιστήρια.

Οι προσδοκίες ...

Στα μέσα του 2013, τα αστικά ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο υποδέχονταν τις παρεμβάσεις της ιαπωνικής κυβέρνησης ως εξής: «Οι αγορές αντέδρασαν θεαματικά στην ανακοίνωση του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας ότι "εξαπολύει" επιθετική πολιτική ρευστότητας. Η ιαπωνική Κεντρική Τράπεζα διπλασιάζει το ύψος των ομολόγων που θα αγοράζει κάθε μήνα σε 61,4 δισεκατομμύρια, με στόχο να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη και να "ανεβάσει" τον πληθωρισμό στο 2% τα επόμενα δύο χρόνια. Η ανακοίνωση προκάλεσε νέα "βουτιά" του γιεν και ράλι στο χρηματιστήριο του Τόκιο». Η "βουτιά" του γιεν εκτιμούνταν στα θετικά αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, αφού ενίσχυε τις εξαγωγές.

Την ίδια ώρα, τα ρεπορτάζ έδιναν επίσης την εξής εικόνα, επικροτώντας αυτήν την πολιτική, αφού ανέμεναν ανάκαμψη για την καπιταλιστική οικονομία της Ιαπωνίας. Υπήρχε βλέπεις και η διαπάλη για τα μείγματα διαχείρισης και στις συζητήσεις διεθνώς η πλειοψηφία των οικονομολόγων στρέφονταν κατά της πολιτικής της Γερμανίας και της Ευρωζώνης.

Ελεγαν, λοιπόν: «Η Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας έχει διπλασιάσει την ποσότητα του χρήματος που "ρίχνει" στην ιαπωνική οικονομία.

Το γιεν συνεχίζει τη ραγδαία του πτώση: έσπασε και το φράγμα των 102 δολαρίων και βρέθηκε στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων τεσσεράμισι μηνών.

Οι εξαγωγές από τη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου γίνονται όλο και πιο ισχυρές.

Χάρη σε όλα αυτά, η ιαπωνική οικονομία "απογειώνεται". Το πρώτο τρίμηνο του έτους η ανάπτυξη "έπιασε" 3,5%, μετά από ανάπτυξη 1% το τελευταίο τρίμηνο του 2012 και έξι μήνες ύφεσης.

"Κοιτάζοντας κανείς τους παράγοντες που στηρίζουν την ανάπτυξη, διαπιστώνει ότι η μισή οφείλεται σε δημόσια ζήτηση, όπως δημόσια έργα και κρατικές δαπάνες. Αυτό είναι ανησυχητικό και δείχνει ότι η ιαπωνική οικονομία δεν έχει βρει ακόμα το δρόμο της", επισημαίνει ο οικονομολόγος Τακούζι Οκούμπο.

Η ανάπτυξη στην Ιαπωνία αποδεικνύει ότι τα δύο βέλη στη φαρέτρα του πρωθυπουργού Αμπε βρήκαν στόχο: Το πακέτο δημοσίων δαπανών ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ που ανακοίνωσε μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του και η αλλαγή πολιτικής που επέβαλε στην Κεντρική Τράπεζα, αντικαθιστώντας τον Πρόεδρό της» («EURONEWS»).

Το "Αμπενόμικς" στο βρόντο...

Επίσης, η ιαπωνική κυβέρνηση έκανε άμεση παρέμβαση τόνωσης της οικονομίας. Ο Αμπε έλεγαν τα αστικά ΜΜΕ είναι πατέρας του οικονομικού μείγματος που έχει βαφτιστεί «Αμπενόμικς» και περιλαμβάνει αύξηση των δημόσιων δαπανών και εκτύπωση χρήματος από την κεντρική τράπεζα, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο παγιωμένος αποπληθωρισμός που πνίγει την οικονομική δραστηριότητα. Αυτός είναι ο πυρήνας της «νεοκεϊνσιανής» πολιτικής διαχείρισης. Ας τη δούμε μέσα από ρεπορτάζ του «EURONEWS».

«Πακέτο τόνωσης της οικονομίας ύψους 117 δισ. δολαρίων ενέκρινε η κυβέρνηση της Ιαπωνίας, σε μια προσπάθεια να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη.

Μεταξύ άλλων, το πακέτο θα αξιοποιηθεί για δημόσια έργα και δανειακή ενίσχυση μικρών επιχειρήσεων.

"Αναγνωρίζω πως η δημοσιονομική πειθαρχία είναι πολύ σημαντική. Στόχος μου είναι να επιστρέψω το πρωτογενές ισοζύγιο σε κερδοφορία. Χωρίς οικονομική ανάπτυξη, όμως, δεν υπάρχει ελπίδα για το μέλλον της Ιαπωνίας", δήλωσε ο πρωθυπουργός Σίνζο Αμπε.

Αρκετές από τις νέες επενδύσεις θα κατευθυνθούν προς την πληγείσα Φουκουσίμα αλλά και για έργα προστασίας από φυσικές καταστροφές. Η ιαπωνική κυβέρνηση υπολογίζει πως με τον τρόπο αυτό η οικονομική ανάπτυξη θα ενισχυθεί κατά 2%, ενώ παράλληλα θα δημιουργηθούν 600.000 νέες θέσεις εργασίας».

Ακόμη, η κυβέρνηση του Σίνζο Αμπε δεν έμεινε μόνον σ' αυτά, αλλά εφάρμοζε μέτρα με στόχο την αύξηση των εισοδημάτων κατά 3% ετησίως. Ελεγε: «Για να γυρίσουμε από δύο δεκαετίες στασιμότητας (σ.σ. η καπιταλιστική οικονομία της Ιαπωνίας για 20 χρόνια κινούνταν μεταξύ κρίσης και ύφεσης, τα περισσότερα χρόνια το ΑΕΠ ήταν στάσιμο), σε μία δεκαετία ανάπτυξης χρειαζόμαστε τόλμη, ανοιχτούς ορίζοντες, καινοτομία και δράση. Με το παρόν σχέδιο ανάπτυξης θα αλλάξουμε το πρόσωπο της ιαπωνικής οικονομίας». Επίσης, προωθούσε μέτρα όπως η δημιουργία Ειδικών Οικονομικών Ζωνών (ΕΟΖ) για την προσέλκυση επενδύσεων, πλήρους απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικού και μεγαλύτερης ευελιξίας στα συνταξιοδοτικά ταμεία, για να επενδύουν σε μετοχές και άλλα χρηματιστηριακά προϊόντα.

Τα δύο μείγματα και η σικέ διαπάλη

Δεν ήταν μόνο η ιαπωνική κυβέρνηση που προσδοκούσε καπιταλιστική ανάπτυξη με μείγμα «νεοκεϊνσιανής διαχείρισης». Ηταν και η πλειοψηφία των διεθνών αστικών οικονομικών επιτελείων που εκθείαζαν την οικονομική πολιτική Αμπε, γιατί ήταν «επεκτατική», με δημοσιονομική χαλάρωση και μεγάλες κρατικές παρεμβάσεις όπως φαίνεται από τα παραδείγματα που αναφέραμε πιο πάνω, παρά το μεγάλο χρέος της Ιαπωνίας. Την πρόβαλλαν, μάλιστα, σε αντιδιαστολή με την αυστηρή δημοσιονομική πολιτική διαχείρισης της κρίσης της Ευρωζώνης και ιδιαίτερα της Γερμανίας. Αυτό το μείγμα πολιτικής υποστηρίζει μετά μανίας και ο ΣΥΡΙΖΑ, προβάλλοντας την ανάγκη για: Δημοσιονομική χαλάρωση για να υπάρξει ρευστότητα στην αγορά, δημόσιες επενδύσεις, ενίσχυση των υγιών επιχειρηματιών, γι' αυτό χρειάζεται μείωση του χρέους και αλλαγή του τρόπου αποπληρωμής του.

Μόνο που τόσο η Ευρωζώνη με την αυστηρή δημοσιονομική πολιτική όσο και η Ιαπωνία με τη «νεοκεϊνσιανή», οδεύουν σε νέα οικονομική κρίση μετά από μια υποτυπώδη ανάκαμψη. Με διαφορετικά μείγματα διαχείρισης της κρίσης και οι δύο καπιταλιστικές οικονομίες, πάσχιζαν την έξοδο από την κρίση σε όφελος του κεφαλαίου, αλλά δεν τα κατάφεραν.

Η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομίας της Ιαπωνίας είναι χαρακτηριστική από την άποψη ότι καταρρίπτει τους μύθους, ότι μόνο το μείγμα αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής οδηγεί σε ύφεση, ενώ το επεκτατικό μείγμα πολιτικής διαχείρισής της οδηγεί στο ξεπέρασμά της, μιλώντας πάντα για ξεπέρασμα σε όφελος του κεφαλαίου. Αποκαλύπτει ότι ούτε ο «νεοκεϊνσιανισμός» με τη χαλαρή πολιτική τόνωσης της οικονομίας, με την κρατική παρέμβαση, μπορεί πάντα να δίνει ώθηση σε καπιταλιστική ανάκαμψη.

Αρα η «νεοκεϊνσιανή» πολιτική διαχείρισης της κρίσης δεν είναι πανάκεια, δεν είναι «το φάρμακο», όπως επιμένει ο ΣΥΡΙΖΑ, για την αντιμετώπισή της, καλώντας μάλιστα την εργατική τάξη, τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα να συνταχτούν μ' αυτήν την πολιτική να την υιοθετήσουν, ενισχύοντας τον ΣΥΡΙΖΑ να αναδειχτεί σε κυβέρνηση, ενισχύοντας, δηλαδή, τους καπιταλιστές ως μοχλό που θα λύσει και δικά τους προβλήματα.

Από την άλλη μεριά, αποκαλύπτει ότι η εξέλιξη της καπιταλιστικής οικονομίας με τους δικούς της νόμους δεν μπορεί να ξεπερνά οριστικά τις οικονομικές κρίσεις με καμιά πολιτική διαχείρισης. Η Ιαπωνία είναι ένα παράδειγμα, ισχυρής μάλιστα καπιταλιστικής οικονομίας, η οποία και πριν από δυο δεκαετίες επεχείρησε πάλι με παρόμοια πολιτική διαχείρισης να ξεπεράσει τη στασιμότητα της οικονομίας, γι' αυτό και το μεγάλο χρέος της, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η οικονομική κρίση καταστρέφει παραγωγικές δυνάμεις με πρώτη απ' όλες την εργατική δύναμη, αλλά και καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Για να περάσει στην ανάκαμψη πρέπει να καταστρέψει τόσο που να υπάρξουν περιθώρια επενδύσεων. Η πολιτική της ελεγχόμενης καταστροφής, τέτοια είναι στην ουσία τους και τα δύο μείγματα, άντε να οδηγήσουν σε μικρή ανάκαμψη, που θα φέρει γρήγορα με βάση τις εξελίξεις νέα κρίση. Βεβαίως, οι δραματικές απώλειες για την εργατική τάξη, το λαό, δεν αναπληρώνονται, ενώ η νέα κρίση φέρνει και νέες.

Διέξοδος για το λαό

Να γιατί λέμε: Διέξοδος από την κρίση σε όφελος της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, μόνο με την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου και την εργατική λαϊκή εξουσία για την κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, δηλαδή την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, μπορεί να δοθεί. Και σ' αυτήν τη ρότα, η ανασύνταξη του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος, η λαϊκή συμμαχία, με περιεχόμενο και προσανατολισμό την αντιμονοπωλιακή, αντικαπιταλιστική πάλη, η αποφασιστική ενίσχυση του ΚΚΕ μπορεί να βάζει εμπόδια, να αποσπά κατακτήσεις.

Λ.