70 Χρόνια από το Δεκέμβρη του 1944

Ενας λαός στα οδοφράγματα

«Αστραποβολά ο λαός μέσα στις συνοικίες.

Με μια ψυχή πέτρες λοστούς και σίδερα κινεί.

Για πολεμίστρες στους εχθρούς πυργώνει τις γωνίες.

Κι από τα οδοφράγματα η Λευτεριά θ' αρθεί».

Η απόφαση του αγωνιζόμενου λαού γραμμένη στα πανώ του

Συμπληρώνονται φέτος 70 χρόνια από τον Δεκέμβρη του 44, τον ηρωικό Δεκέμβρη του επαναστατικού λαϊκού κινήματος της χώρας μας, της ένοπλης αναμέτρησης με την αστική τάξη και τους διεθνείς υποστηρικτές της που επιχείρησαν να αλλάξουν το συσχετισμό σε βάρος του λαού. Για την αποτίμηση του Δεκέμβρη, υπάρχει ήδη η έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» που επίσημα παρουσιάζεται σε ειδική εκδήλωση στις 3 Δεκέμβρη στην αίθουσα Συνεδρίων στην έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό. Μ' αφορμή τα 70χρονα επιλέξαμε να παρουσιάσουμε ορισμένες στιγμές αυτής της μάχης, όπως καταγράφηκαν μέσα από ημερολόγια και εκδόσεις εκείνης της εποχής που διασώθηκαν και υπάρχουν στο Αρχείο του ΚΚΕ. Δύο απ' αυτές τις εκδόσεις ήδη ανατυπώθηκαν και κυκλοφορούν. Είναι «Οι ανατολικές συνοικίες το Δεκέμβρη του 1944» που εκδόθηκε από την 6η Αχτίδα της ΚΟΑ το 1945 και οι «33 μέρες μάχης για την ανεξαρτησία για τη λαϊκή δημοκρατία», που κυκλοφόρησε από το Τμήμα Διαφώτισης της ΚΟΠ τον Δεκέμβρη του '45.

33 μέρες μάχης όπου πρωταρχικά αναδείχτηκαν η μαζική οργάνωση και αυτενέργεια, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη και η πολιτική επαγρύπνηση, μαζί με την αυτοθυσία, σ' έναν αγώνα, που δόθηκε με πρωταγωνιστή την εργατική τάξη και το κόμμα της το ΚΚΕ.

Οι μάχες

Η διαδήλωση την επομένη του χτυπήματος της 3ης Δεκέμβρη

Μετά το μακελειό στο Σύνταγμα, όπου στις 3 Δεκέμβρη χτυπήθηκε η λαϊκή διαδήλωση, και τη συνέχεια της σφαγής την επομένη στη διάρκεια της κηδείας των νεκρών «από τις 5 Δεκέμβρη αρχίζει η ένοπλη σύγκρουση. Αφού κάθε μέσο συνδιαλλαγής απότυχε, αφού κάθε προσπάθεια συνεννόησης ναυάγησε (...) ο λαός υπερασπίζοντας τη ζωή του και τις κατακτήσεις ενός τετράχρονου απελευθερωτικού αγώνα, αποφάσισε να μιλήσει στην ίδια γλώσσα. Αρπαξε τα όπλα. Στο εξής οι προδότες και οι Αγγλοι δεν θα κάνανε σκοποβολή απάνω σε άοπλους. Θα δοκίμαζαν τη δύναμη του Λαϊκού Στρατού. Και την αιματηρή αυτή πείρα θα τη θυμούνται σ' όλη τους τη ζωή» (η αναφορά στην ειδική έκδοση της ΚΟΑ, απ' όπου και τα αποσπάσματα που ακολουθούν).

«Μονάδες του 2ου Συντάγματος των Ανατολικών συνοικιών παίρνουν από πολύ πρωί θέσεις γύρω από τα Αστυνομικά Τμήματα (...) Στο μεταξύ ο λαϊκός χείμαρρος συνεχίζει την πορεία του. Λίγο πριν την Ομόνοια δέχεται επίθεση από το ξενοδοχείο Μητρόπολη και τα Κρατικά Λαχεία. Αυτή τη φορά όμως δεν πρόκειται γι' ασκήσεις σκοποβολής απάνω στους άοπλους. Ο λαός απαντάει αμέσως με τα ίδια μέσα (...) τι κι αν σφυρίζουν οι σφαίρες, τι κι αν πέφτουνε κορμιά. Αυτή τη φορά ο λογαριασμός δεν πρέπει να μείνει ανεξόφλητος».

«Στις 6 του Δεκέμβρη, ανήμερα του Αγίου Νικολάου οι συνοικίες μας παρουσιάζουν όψη πολεμικού στρατοπέδου (...) στις 12.30 τρία τάγματα της Ορεινής Ταξιαρχίας με την προστασία δέκα τανκς Σέρμαν και πολλών θωρακισμένων αυτοκινήτων κινούνται προς Ζωγράφου, Κουπόνια, Λόφο Αράπη. Το μέτωπο αυτό κρατούσαν μικρά τμήματα του 4ου τάγματος του ΕΛΑΣ. Παρά την τρομακτική υπεροχή του εχθρού πολεμάνε με λύσσα και ηρωισμό που ξεπερνά κάθε όριο (...) έτσι δημιουργήθηκε το μέτωπο της Καισαριανής. Από εκείνη τη μέρα η Καισαριανή ζούσε σ' έναν κατακλυσμό φωτιάς και σίδερου. Από κείνη τη μέρα και επί 25 ακόμα μέρες ο λαός της και ο ΕΛΑΣ κράτησαν με τα νύχια τους, κυριολεκτικά, τις επιθέσεις μιας ολόκληρης ταξιαρχίας εξοπλισμένης μέχρι τα δόντια και ενισχυμένης με χωροφύλακες και ταγματασφαλίτες».

«Στις 12 Δεκέμβρη οι Ριμινίτες μ' αιφνιδιαστική επίθεση παίρνουν τον Αράπη. Τον οχυρώνουν εσπευσμένα με πυροβολικό, όλμους και πολυβολεία. Το ίδιο βράδυ ξεκινάει για να τον ανακαταλάβει μια Διμοιρία από ανταρτοεπονίτες. Η νύχτα είναι σκοτεινή και βρέχει με το τουλούμι. Οι ανταρτοεπονίτες έρποντας σκαρφαλώνουν το λόφο. Το εγχείρημα αυτό είναι σωστή τρέλα, γιατί ο εχθρός είναι καλά οχυρωμένος και υπερτερεί συντριπτικά σε οπλισμό. Αλλά και σε ποια περίπτωση μέσ' το Δεκέμβρη δε συνέβαινε το ίδιο; Οι ΕΛΑΣίτες πλησιάζουν αθόρυβα τα πολυβολεία και αιφνιδιαστικά πέφτουν απάνω στους Ριμινίτες. Η φρουρά του Αράπη εξοντώνεται μέσα σε πέντε λεπτά και όσοι γλίτωσαν κατρακυλάν την πλαγιά του αλαφιασμένοι. Τότε αρχίζει το πυροβολικό τους ένα αληθινό καταιγισμό πυρός. Οι αντάρτες, όμως, λες και έχουν κολλήσει απάνω στην κορφή. Με τα νύχια γαντζώνουν το μουσκεμένο χώμα, ενώ οι οβίδες σκάζουν κομματιάζοντας κάθε μέτρο γης. Η θέση αυτή ήτανε αδύνατο να κρατηθεί και εγκαταλείφθηκε την άλλη μέρα, αλλά οι Ριμινίτες δεν τόλμησαν να ξανανέβουν. Ο Αράπης γίνηκε "νεκρή ζώνη"»,

Η σύγκριση

«Οι Σκόμπιδες υπερτερούσαν συντριπτικά, σε αριθμό και οπλισμό. Οι δυνάμεις τους ήταν τέλεια οργανωμένες και οι ενισχύσεις έφταναν συνεχώς. Με τι μέσα τους αντιμετώπισε ο ΕΛΑΣ; Το 2ο Σύνταγμα των Ανατολικών Συνοικιών διέθετε 500 ντουφέκια, 80 αυτόματα και 12 πολυβόλα. Μ' αυτά τα ασήμαντα μέσα, που σε δύναμη πυρός αντιστοιχούσαν σε δύο εχθρικούς Λόχους, αντιμετώπισε την Ορεινή Ταξιαρχία, με δύναμη 3.000 άντρες, δύο Τάγματα αραπάδων, ένα Τάγμα Εγγλέζων, περίπου 100 τανκς, μερικές δεκάδες πυροβόλα και ανάλογο αριθμό αεροπλάνων. Και κράτησε 26 ολόκληρες μέρες. Πού οφείλεται αυτό το θαύμα; Οφείλεται στην υποστήριξη και την αυτοθυσία ολόκληρου του λαού των συνοικιών μας και στην άφταστη παλικαριά και τέχνη του Λαϊκού Στρατού (...) το Δεκέμβρη ανατράπηκε κάθε στρατηγικός υπολογισμός και κάθε πολεμικός νόμος».

Οι Λαϊκές Επιτροπές

Κάπου στα οδοφράγματα

«Από τις πρώτες μέρες του Δεκεμβριανού αγώνα οι συνοικίες μας υποχρεώθηκαν ν' αντιμετωπίσουν το τεράστιο έργο του επισιτισμού 150.000 ανθρώπων. Αποθέματα δεν υπήρχαν σε κανένα σπίτι και οι αποθήκες ήταν ελάχιστες (...) σ' αυτόν τον τομέα, τον τομέα της επιβίωσης, κερδήθηκε μια απ' τις λαμπρότερες νίκες του Δεκέμβρη. Τίποτα δεν έλειψε μέχρι το τέλος από το μαχόμενο λαϊκό στρατό. Ούτε το συσσίτιο, ούτε τα τσιγάρα, ούτε τα δώρα (...) το θαύμα της συντήρησης του στρατού, των τραυματιών και του λαού δεν ήταν κατορθωτό χωρίς το λαϊκό δημοκρατικό θεσμό των Λαϊκών Επιτροπών και χωρίς την αυτοθυσία και την οργάνωση ολόκληρου του λαού.

(...) Η Λαϊκή Επιτροπή Ηλιουπόλεως μοίρασε στους κατοίκους της συνοικίας: 1.500 οκάδες δημητριακά, 400 οκάδες λάδι, 3.000 οκάδες λαχανικά, 1.000 κούτες τσιγάρα, 700 κουτιά σπίρτα, 1.000 οκάδες κρασί προς 50 δρχ. την οκά. Μοίρασε με 60 δρχ. την οκά όλα τα αποθέματα των μπακάλικων και διάθεσε για τα νοσοκομεία 1.500 αυγά.

Οι αριθμοί αυτοί μιλάνε εύγλωττα, αλλά δεν τα λένε όλα. Δεν λένε π.χ. πως οργανώθηκαν συνεργεία που με δικά τους μέσα περιόδεψαν τα χωριά της Αττικής και αγόρασαν το λάδι και τα λαχανικά. Δεν λένε ότι όλα τα τρόφιμα μοιράστηκαν σ' όλο το λαό χωρίς διάκριση πολιτικών φρονημάτων και χωρίς να σημειωθεί η παραμικρή ανωμαλία. Δεν μιλάνε για τα ξενύχτια και την πείνα των μελών της Λαϊκής Επιτροπής.

Στο Κατσιπόδι, η Λαϊκή Επιτροπή οργάνωσε συσσίτιο δυο φορές τη βδομάδα για δύο χιλιάδες παιδάκια, συντήρησε εκατοντάδες άπορες οικογένειες, έστειλε ειδικά συνεργεία που περνούσαν από τη γραμμή του μετώπου και, με κίνδυνο της ζωής τους, μετέφεραν χιλιάδες οκάδες λαχανικά και άλλα τρόφιμα που μοιράστηκαν στο λαό. Βρήκε κατάλυμα και οργάνωσε συσσίτιο για 400 Καισαριανιώτες που κατέφυγαν στο Κατσιπόδι όταν το πυροβολικό και τα αεροπλάνα του Σκόμπι ισοπέδωναν την Καισαριανή.

Το Δουργούτι, η συνοικία που η αθλιότητα και η φτώχεια ξεπερνάει κάθε όριο, είχε κι αυτό τη Λαϊκή του Επιτροπή. Και να το έργο της: Οργάνωσε ένα νοσοκομείο με 15 κρεβάτια, στέγασε 150 πρόσφυγες της Καισαριανής, οργάνωσε καθημερινό συσσίτιο με 300 μερίδες, μοίραζε ψωμί, ψάρια, λαχανικά, 1.500 οκάδες κάρβουνο, σπίρτα, τσιγάρα, και 15 οκάδες σκόνη γάλα για τους άρρωστους.

Η μαύρη αγορά είχε εξαφανιστεί από τις συνοικίες μας σ' όλο το Δεκέμβρη, ενώ στο αμαρτωλό Κολωνάκι το λάδι είχε φτάσει μια λίρα η οκά».

Το τεράστιο έργο του οργανωμένου λαού

Ο Ριζοσπάστης στις 8 Δεκέμβρη 1944

«Απολογισμός του έργου του 6ου κλιμακίου της Παναθηναϊκής Λαϊκής Επιτροπής, του κλιμακίου της Ανατολικής Αθήνας:

Το κλιμάκιο μοίρασε εν όλω μέσα στο Δεκέμβρη:

2.900.000 μερίδες ψωμί από 50 δράμια η κάθε μερίδα. 31.000 κουτιά γάλα. 250 οκάδες γάλα σκόνη. 11.500 οκάδες μακαρόνια που επιτάχθηκαν στις αποθήκες του ΔΕΣ (εργοστάσια ΕΒΣΚ). 6.000 μερίδες μπακαλιάρο. 17.200 μερίδες κρέας που αγοράστηκε από κτηνοτρόφους της Αττικής. 500 οκάδες σταφίδα. 14.000 οκάδες όσπρια. Ζάχαρη 600 οκάδες. σαπούνι 350 οκάδες. Σπίρτα 148.000 από επίταξη Μονοπωλίου Παγκρατίου. Πετρέλαιο 100 δοχεία. Λάδι 1.500 οκάδες. Ξύλα 190.000 οκάδες. Κάρβουνα 12.000. Αλάτι 2,5 τόνοι. Τσιγάρα 10.000 κούτες. Κονιάκ 150 οκάδες από επίταξη. Λαχανικά 16.000 οκάδες από κήπους Κολωνού Σφαγείων. Σούπες 6.500 κουτιά. Φάρμακα που διατέθηκαν στα νοσοκομεία: 2.500 πάκα γάζες. 4.000 ασπιρίνες. 3.000 επίδεσμοι. 8 κιλά βάμμα ιωδίου και ένας μεγάλος αριθμός από σπεσιαλιτέ και ενέσεις».

Στο οδόφραγμα

«Φροντίζοντας όμως τους τραυματίες ο λαός ούτε για μια στιγμή δεν ξεχνούσε τις ανάγκες του μετώπου. Τα τανκς απειλούν συνεχώς να διασπάσουν τις γραμμές του ΕΛΑΣ. Αντιαρματικά δεν υπάρχουν. Υπάρχουν όμως λιθάρια για οδοφράγματα και μπουκάλες για εμπρηστικές βόμβες. Χιλιάδες πεινασμένου λαού έβγαλαν τα νύχια τους στήνοντας οδοφράγματα. Από τον Υμηττό μονάχα κινητοποιήθηκαν διακόσιοι σ' ένα βράδυ για να φτιάξουν οδοφράγματα. Και δούλεψαν μέχρι τα ξημερώματα. Πολλές φορές το χωνί έριχνε το σύνθημα για οδοφράγματα την ώρα της διανομής των τροφίμων. Η ουρά διαλυότανε αμέσως κι όλοι τρέχανε να φράξουν το δρόμο στον Σκόμπι. Πόσοι απ' αυτό το πλήθος δεν βρήκανε το θάνατο την ώρα που δουλεύανε στο οδόφραγμα!»

Η ενημέρωση

Το εξώφυλο της μπροσούρας που κυκλοφόρησε
ο τομέας διαφώτισης της ΚΟ Πειραιά
τον Δεκέμβρη του 45

«Το χωνί... Οταν πολεμάει ένας ολόκληρος λαός δεν υπάρχει άλλο μέσο διαβιβάσεων. Αυτό είναι η φωνή της ηγεσίας, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ. Μια μέρα το χωνί ζήτησε από τον κόσμο μπουκάλες για αντιαρματικές βόμβες. Μονάχα στον Υμηττό συγκεντρώθηκαν σε μισή ώρα 300 μπουκάλες. Το χωνί διαφώτιζε και ενημέρωνε το λαό, το χωνί καλούσε τους προδότες να παραδοθούν. Οταν το χωνί έλεγε τις πολεμικές ειδήσεις της ημέρας στην πλατεία κάθε συνοικίας μαζευότανε χιλιάδες κόσμου. Τα αεροπλάνα τριγύριζαν απειλητικά, γιατί κυνηγούσαν κάτι τέτοιες ευκαιρίες, αλλά ποιος τα λογάριαζε.

Ο καθημερινός "Ριζοσπάστης" που τυπωνότανε σε 10.000 φύλλα στα τυπογραφεία της Αχτίδας, γινόταν ανάρπαστος. Οταν απομονώθηκαν οι Ανατολικές Συνοικίες η ύλη δινότανε από τη Σύνταξη του "Ριζοσπάστη" με μυστικό πολεμικό τηλέφωνο του ΕΛΑΣ τα μεσάνυχτα. Δεκάδες εθελοντές τυπογράφοι, χαρτοθέτες και εργάτες δούλευαν εθελοντικά και ξενυχτούσαν για να τυπώσουν την αγαπημένη εφημερίδα του λαού. Ο "Ριζοσπάστης" μαζί με χιλιάδες προκηρύξεις και άλλα έντυπα φτάναν καθημερινά στην πρώτη γραμμή. Πόσες φορές δεν κοκκίνισε από το αίμα του λαϊκού αγωνιστή».

Στον Πειραιά

Στις 5 του Δεκέμβρη, ο Πειραιάς καταλαμβάνεται από το 6ο Σύνταγμα Πειραιά του ΕΛΑΣ, αφού εξουδετερώθηκε μια αντίσταση στα αστυνομικά τμήματα. Οι προδότες του λαού κατέφυγαν στο μέγαρο του Βάτη και στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.

«Από τα Ταμπούρια ξεκινάει μια φάλαγγα πολιτών με ξύλα και πέτρες, τσεκούρια και μπαλτάδες. Ξεκινούν κάπου 300 άνθρωποι. Στην Αγ. Σοφία γίνουνται τόσοι πολλοί που είναι πλημμυρισμένοι οι δρόμοι. Στη Ρετσίνα ενώνονται με άλλες φάλαγγες λαού. Το θέαμα είναι πραγματικά επιβλητικό. Μπροστά τα χωνιά και πίσω ένας αποφασισμένος λαός (...) οι Αγγλοι από την Τηλεφωνική πυροβολούν. Πέφτει κι όλας ένας νεκρός στην οδό Μακράς Στοάς. Αλλος νεκρός στο Δημοτικό Θέατρο. Καμιά όμως δύναμη δεν μπορεί να σταματήσει το ξεχειλισμένο ποτάμι (...) τους κλείνει στο Μέγαρό τους (του Βάτη), τους ζώνει απ' όλες τις μεριές.

(...) Στις συνοικίες άρχισε ένας πρωτοφανής οργασμός. Μέσα σε 6 ώρες ο λαός του Πειραιά έστησε δύο χιλιάδες οδοφράγματα (...) την άλλη μέρα άρχισε ο βομβαρδισμός του Πειραιά με όλμους, αεροπλάνα και το πυροβολικό των πολεμικών (πλοίων).

(...) Στον Πειραιά δόθηκαν τρεις μεγάλες μάχες. Η μάχη του Κέντρου που βάστηξε από τις 6 μέχρι τις 17 Δεκέμβρη. Η μάχη του Μοσχάτου από τις 13 Δεκέμβρη μέχρι τις 3 του Γενάρη. Και η μάχη της Δραπετσώνας που βάσταξε από τις 20 του Δεκέμβρη μέχρι τις 5 του Γενάρη. Ο ΕΛΑΣ διάθεσε σ' αυτές τις μάχες 4.000 άνδρες του 6ου Συντάγματος του Πειραιά και 1.400 άνδρες της 13ης Μεραρχίας ανταρτών. Οι Αγγλοι διάθεσαν 50 τανκς, 100 όλμους, 5-10 αεροπλάνα κάθε μέρα. Το πυροβολικό των πολεμικών, ιδιαίτερα του Κ40 και πολυάριθμα στρατεύματα.

Σε ημερολόγιο που κρατήθηκε εκείνες τις μέρες διαβάζουμε:

Η επανέκδοση της μαρτυρίας για τον Δεκέμβρη
στις ανατολικές συνοικίες

6-12-44 Το πολεμικό πλοίο Κ40 έβαλε αδιάκοπα όλη τη μέρα με ταχυβόλα και όλμους στους δρόμους του Πειραιά.

11-12-44 Η Καλλίπολη δέχτηκε άγριο βομβαρδισμό με όλα τα μέσα. Μέχρι τις 3 η ώρα στο Ζάννειο προσκομίστηκαν 100 νεκροί και τραυματίες.

13-12-44 Τέσσερις τραυματιοφορείς με φορείο και σημαίες του Ερυθρού Σταυρού πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν μπροστά στον Ευαγγελισμό (Γεωργίου Α και Κουντουριώτου).

14-12-44 Σήμερα χτυπήθηκαν οι εκκλησίες Αγ. Λευτέρης, Καμίνια, Αγ. Γεώργιος Κοκκινιάς, Προφήτης Ηλίας που σχεδόν καταστράφηκε.

21-12-44 Στο υπόγειο Βιθυνίας 61 που είχαν μαζευτεί 50 περίπου άνθρωποι για να προφυλαχτούν σκοτώθηκαν από βόμβα των Αγγλων αεροπόρων.

23-12-44 Σήμερα στο Κουτσουκάρι αεροπλάνα πυροβόλησαν από ύψος 40 μέτρων ένα κοπάδι πρόβατα.

(...) Τόσο πολυαίμαχτος και καταστροφικός αγώνας ποτέ δεν ματάγινε στον Πειραιά (...) σκόρπισαν πάνω στα κεφάλια μας, πάνω στα καταφύγια και πάνω στις παράγκες των συνοικιών μας τη φωτιά και τον όλεθρο (...) ο θάνατος βρήκε ανθρώπους που μόλις βγαίναν απ' το φούρνο κρατώντας τα 50 δράμια ψωμί. Ο θάνατος κατακεραύνωσε παιδιά που ξεμύτισαν μια στιγμή απ' το καταφύγιο να κάνουν το νερό τους».

«Τη νύχτα της 5 του Γενάρη οι μαχητές του ΕΛΑΣ και πολύς λαός του Πειραιά αποχώρησαν από την πόλη (...) Ετσι ο ΕΛΑΣ χωρίς να νικηθεί, με το κεφάλι ψηλά και το τραγούδι στο στόμα τράβηξε για τη Θεσσαλία. Ξανά στην Ελεύθερη Ελλάδα...».