Το ΚΚΕ νους, ψυχή και αιμοδότης της ΕΑΜικής αντίστασης

Ήταν 75 χρόνια πριν, στις 27 Σεπτέμβρη 1941, όταν ιδρύθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) που συσπείρωσε τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας στον αγώνα ενάντια στους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Η δράση του ΕΑΜ έχει καταγραφεί στην Ιστορία- όχι την διαστρεβλωμένη ιστορία των αστικών επιτελείων αλλά την αληθινή, αυτήν που χαράκτηκε στην ψυχή του λαού μέσα από την ταξική πάλη- ως εκείνη η πολιτική οργάνωση που καθοδήγησε το λαϊκο-αντιφασιστικό απελευθερωτικό αγώνα την περίοδο 1941-1944.

Νους, ψυχή, καθοδηγητής και αιμοδότης του ΕΑΜ υπήρξε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Είναι πέρα για πέρα ξεκάθαρο ότι χωρίς το ΚΚΕ δεν θα υπήρχε ούτε το ΕΑΜ, ούτε ο ΕΛΑΣ και η ΕΠΟΝ. Άλλωστε, τα χρόνια που προηγήθηκαν της ίδρυσης του ΕΑΜ, μέσα στη δίνη της μεταξικής δικτατορίας, μέσα σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες διώξεων και φυλακίσεων, είχε αποδειχθεί η ετοιμότητα της εργατικής τάξης να πρωτοστατεί, να παλεύει, να αντιστέκεται. Να θυμηθούμε τους χιλιάδες διωκόμενους κομμουνιστές την περίοδο των αστικών κυβερνήσεων Βενιζέλου, Πάγκαλου, Γούναρη. Να θυμηθούμε την αντικομμουνιστική φρενίτιδα επί εποχής Μεταξά-Μανιαδάκη, και τον αιματοβαμμένο Μάη του ’36. Να θυμηθούμε, επίσης, την ίδρυση του Εργατικού ΕΑΜ (ΕΕΑΜ) τον Ιούλη του 1941.

Η έναρξη του πολέμου βρήκε τις κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ, όπως και οργανώσεις της ΟΚΝΕ βαριά “τραυματισμένες” από το φασιστικό καθεστώς του Μεταξά. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός στελεχών του ΚΚΕ και άλλων αγωνιστών βρισκόταν στα μπουντρούμια της μεταξικής δικτατορίας- ο γραμματέας της ΟΚΝΕ Χρήστος Μαλτέζος είχε δολοφονηθεί στη φυλακή το 1938, ενώ ο γραμματέας του κόμματος Νίκος Ζαχαριάδης παρέμενε φυλακισμένος στη Γενική Ασφάλεια. Από τον Αύγουστο του 1936 έως τις 28 Οκτώβρη 1940, όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, το φασιστικό μεταξικό καθεστώς είχε συλλάβει, φυλακίσει, βασανίσει και εξορίσει 45.000 κομμουνιστές. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση παρέδιδε τους φυλακισμένους κομμουνιστές στους Γερμανούς, μέλη και στελέχη του ΚΚΕ κατάφεραν, μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, να ανοίξουν δρόμο για την οργάνωση της αντίστασης.

Η ανασυγκρότηση του Κόμματος μέσα σε συνθήκες πολέμου και κατοχής συνοδεύεται με τη δημιουργία μικρών ενόπλων τμημάτων. Έτσι αρχίζει να γίνεται πράξη η προτροπή του Γραμματέα Νίκου Ζαχαριάδη στο πρώτο του γράμμα: «ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το κάθε χωριό, καλύβα με καλύβα, σπίτι με σπίτι, πρέπει να γίνει φρούριο του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα…». Στην οργανωμένη πρωτοπορία της εργατικής τάξης, η φτωχολογιά της πόλης και του χωριού βρήκε το αναγκαίο στήριγμα και, ταυτόχρονα, την καθοδήγηση για τη δημιουργία ενός πραγματικά παλλαϊκού μετώπου αντίστασης. Ενός μετώπου αντίστασης που βρήκε απέναντι του τόσο τους ξένους κατακτητές όσο και το ντόπιο καθεστώς της άρχουσας τάξης.

Για το ρόλο των κομμουνιστών στη δημιουργία της πλατιάς λαϊκής αντίστασης αξίζει να παραθέσουμε την άποψη του Χαρίλαου Φλωράκη:

«Ο πόλεμος έγινε το αμόνι που πάνω του σφυρηλατήθηκε το πνεύμα της Εθνικής Αντίστασης. Αλλά υπήρξε- όπως λένε οι λόγιοι- και η Λυδία λίθος, που, πάνω της, δοκιμάστηκε ο άδολος πατριωτισμός των κομμουνιστών. Ο Λαός έβλεπε από τη μια μεριά τις θηριωδίες και τη μικροψυχία του καθεστώτος ενάντια στους κομμουνιστές και από την άλλη μεριά έβλεπε, ότι οι κομμουνιστές, παρά τις ανήκουστες ταλαιπωρίες τους, πρώτοι σήκωσαν τη σημαία του πατριωτικού αγώνα. Ο πόλεμος, δηλαδή, και η στάση των κομμουνιστών απέναντι του, ξεγύμνωνε τις συκοφαντίες του φασιστικού καθεστώτος εναντίον τους, όχι, τάχα, απεργάζονται το διαμελισμό της χώρας. Δεν θα ήταν υπερβολή αν έλεγα, ότι η στάση των κομμουνιστών στον πόλεμο, τους φόρεσε φωτοστέφανο και τους έκαμε σεβαστούς σε ευρύτατες μάζες του Λαού μας. […] Ύστερα, μη λησμονάτε και τούτο: Το ΚΚΕ, παρά τα σκληρά χτυπήματα που δέχθηκε από τη δικτατορία, χάρη στην πατριωτική και αντιφασιστική στάση του, ανέβηκα στη συνείδηση του λαού. Κι αυτό το βοήθησε να ξεφύγει από τους μηχανισμούς του χαφιεδισμού. Έτσι, κατόρθωσε να διατηρεί μικρές οργανώσεις- δηλαδή κομματική και αγωνιστική μαγιά- σε πολλές περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας. Αυτές οι μικρές οργανώσεις ήταν καλό προζύμι. Διότι, αμέσως μετά την εισβολή των φασιστών και την επιστροφή των στρατευμένων κομμουνιστών, άρχισαν να αναπτύσσονται και να απλώνονται παντού- στις πόλεις και στα χωριά. Αυτή η απίστευτα γρήγορη ανασυγκρότηση αποτελεί μια ξεχωριστή εποποιία του ΚΚΕ, η οποία καρτερεί τον ιστορική της: να την αναδείξει, να τη φωτίσει και να τ ην παραδώσει, ως παρακαταθήκη, στις νέες γενιές…».(Χρ.Θεοχαράτου, Χαρίλαος Φλωράκης και Λαϊκό Κίνημα, σελ.137-138, Σύγχρονη Εποχή).

Με τους κομμουνιστές να πρωτοστατούν, το ΕΑΜ πλαισιώθηκε από ένα πλήθος αντιστασιακών οργανώσεων που η κάθε μια είχε το ρόλο και την συμβολή της στην αντίσταση: ο θρυλικός ΕΛΑΣ ως ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ με καπετάνιο τον Άρη Βελουχιώτη, η ηρωική ΕΠΟΝ, η ΟΠΛΑ, η Εθνική Αλληλεγγύη, το ΕΛΑΝ, η ΟΕΝΟ των ναυτεργατών και άλλες. Πέραν της ένοπλης αντίστασης, από τις οργανώσεις του ΕΑΜ χρησιμοποιήθηκαν όλες οι δυνατές μορφές πάλης ενάντια στον κατακτητή και τα ντόπια τσιράκια του: Απεργίες, διαδηλώσεις, σαμποτάζ, ενώ ταυτόχρονα, οργανώθηκε η προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες του λιμού και της πείνας που είχε δημιουργήσει ο πόλεμος.

Λίγους μόλις μήνες μετά την ίδρυση του, δεν υπήρχε μέρος της ελληνικής επικράτειας που να μην δρα επιτροπή του ΕΑΜ που ανέπτυσσε πολυσχιδή δράση για: την έγκαιρη προειδοποίηση του λαού, την φυγάδευση αγωνιστών, την καταπολέμηση της πείνας, την στήριξη και τον εφοδιασμό των αντάρτικων ομάδων, τον εντοπισμό και την καταστολή χαφιέδων του αστικού μηχανισμού, την προστασία της παραγωγής, τη διακίνηση αγαθών, την πολιτισμική ανάπτυξη των ελεύθερων περιοχών και πολλά άλλα. Ο βρετανός ταγματάρχης Κρίς Γουντχάουζ παραδέχθηκε το έργο του ΕΑΜ γράφοντας: «Τα οφέλη του πολιτισμού και της κουλτούρας εισέρευσαν στα βουνά για πρώτη φορά. Σχολεία, τοπική κυβέρνηση, δικαστήρια και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, των οποίων η λειτουργία είχε διακοπεί με τον πόλεμο, επαναλειτούργησαν. Θέατρα, εργοστάσια, κοινοβουλευτικές συνεδριάσεις άρχισαν για πρώτη φορά» (Μ.Μαϊλη, Από την 4η Αυγούστου ως τις μέρες μας, Σύγχρονη Εποχή, 2009).

Τις μέρες της απελευθέρωσης, η οργανωμένη δύναμη του ΚΚΕ ξεπερνούσε τις 430.000 μέλη ενώ τα μέλη του ΕΑΜ έφταναν το 1.500.000. Στις εκλογές για την ανάδειξη της ΠΕΕΑ (κυβέρνησης του Βουνού), παρότι δεν ήταν εφικτό να πραγματοποιηθούν σε ολόκληρη την Ελλάδα, ψήφισαν περισσότερα από 1.800.000 άτομα άνω των 18 ετών, ενώ για πρώτη φορά στην Ελλάδα υπήρξε το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες.

Τον πρωτοπόρο ρόλο του στην ΕΑΜική αντίσταση, το ΚΚΕ την κατέκτησε με αίμα και ηρωϊκές θυσίες. Τα παραδείγματα των 200 κομμουνιστών της Καισαριανής, του Κούρνοβο, του Χαϊδαρίου, του Άη-Στράτη είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις της ηρωικής στάσης των κομμουνιστών. Την ίδια στιγμή που οι κομμουνιστές υπερασπίζονταν τη λευτεριά του λαού και της πατρίδας «με την καρδιά τους και με το αίμα τους»- όπως έλεγε λίγα χρόνια αργότερα ο Νίκος Μπελογιάννης- η αστική τάξη της χώρας είτε έκανε «αντίσταση» από το… Κάϊρο, είτε επιχειρούσε να υπονομεύσει και να πολεμήσει το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μέσω των δικών της μηχανισμών (ΕΔΕΣ, ΠΑΟ, Τάγματα Ασφαλείας κλπ). Ακόμα και οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές- που έπαιρναν μέτρα για να αντιμετωπίσουν το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ- παραδέχονταν ποιοί πραγματικά αντιστάθηκαν στη φασιστική-ναζιστική κατοχή. Να τι έγραφε, μεταξύ άλλων, σχετική έκθεση του βρετανικού υπουργείου εξωτερικών στις 27 Ιούλη 1943: «Την ίδια στιγμή που τα εθνικιστικά και συντηρητικά στοιχεία σπαταλούσαν τον χρόνο τους στην αδράνεια, το ΕΑΜ τράβηξε μπροστά φτάνοντας στο σημείο στο οποίο μπορεί να ισχυριστεί πως είναι ο κύριος αντιπρόσωπος της ελληνικής αντίστασης… Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το ΕΑΜ είναι ο ηγετικός παράγοντας».

Κομβικό σημείο της περιόδου της ΕΑΜικής αντίστασης, όλης της περιόδου του απελευθερωτικού αγώνα, υπήρξε το ζήτημα της εξουσίας. Ένα ζήτημα που αντικειμενικά προέκυπτε από την ασίγαστη ταξική πάλη μεταξύ της αστικής τάξης και των ιμπεριαλιστών συμμάχων της από τη μια πλευρά και, από την άλλη, της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Στο ζήτημα, λοιπόν, της εξουσίας το ΚΚΕ δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ως κρίκο για την επαναστατική κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, αλλά εφάρμοσε τη στρατηγική της «εθνικής ενότητας». Μια σειρά στρατηγικής σημασίας αποφάσεις- από την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής μέχρι τις υπογραφές των συμφωνιών του Λιβάνου, της Καζέρτας και, εν τέλει, της Βάρκιζας- αποδεικνύουν ότι το ΚΚΕ δεν εκτίμησε σωστά την σύμπλεξη μεταξύ του κοινωνικοταξικού περιεχομένου της λαϊκής πάλης με το εθνικοαπελευθερωτικό περιεχόμενο της αντίστασης. Ασφαλώς, στη διαμόρφωση της στρατηγικής του κόμματος έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι ευρύτερες αντιφάσεις που ενυπήρχαν στην στρατηγική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος της εποχής (π.χ. για τον χαρακτήρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την πολιτική των «αντιφασιστικών μετώπων» κλπ.).

Σήμερα, με επίκεντρο την περίοδο της ΕΑΜικής αντίστασης (1941-1944), το ΚΚΕ δέχεται επίθεση από δύο κυρίως πλευρές: Από τη μια πλευρά, οι αναθεωρητές της αστικής ιστοριογραφίας που επιχειρούν να συκοφαντήσουν το ΚΚΕ και την ταξική πάλη για λογαριασμό των συμφερόντων του κεφαλαίου και, από την άλλη, οι οπορτουνιστές γνωστών φραξιονιστικών σελίδων που με λαθροχειρίες και επαίσχυντη «κοπτοραπτική»παραχαράσσουν την ιστορία με σκοπό να χτυπήσουν την σημερινή στρατηγική του ΚΚΕ. Ματαιοπονούν όμως!

Όπως αναφέρεται στο εξαιρετικό πόνημα του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ για τα τρία γράμματα του Ν.Ζαχαριάδη («Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο 1940-41»), Σύγχρονη Εποχή),«η προσέγγιση από το ΚΚΕ της ιστορίας του και συνολικά της ιστορίας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος αντιμάχεται το μηδενισμό και τη λαθολογία που μετέρχεται ο ταξικός εχθρός και οι οπορτουνιστές. Ταυτόχρονα, αντιμάχεται και τον οπορτουνιστικό εξωραϊσμό που συνοδεύεται από αδυναμία και άρνηση εξαγωγής διδαγμάτων, χαρακτηριστικά που εκ των πραγμάτων επίσης βοηθούν τον ταξικό εχθρό».

Το ΚΚΕ έχει πολλαπλώς αποδείξει- και συνεχίζει να αποδεικνύει- ότι μελετά την ιστορία του, επιχειρώντας να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα από την εμπειρία του παρελθόντος, έτσι ούτως ώστε να ενισχύει τα μεθοδολογικά εργαλεία ανάλυσης για το παρόν και το μέλλον των ταξικών αγώνων.

Νίκος Μόττας