Το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα στην περίοδο της δικτατορίας 1967 - 1974

Την περασμένη Κυριακή ήταν η 95η επέτειος ίδρυσης του ΚΚΕ. 95 χρόνια πρωτοπόρας δράσης στους αγώνες της εργατικής τάξης και των άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων για την κοινωνική απελευθέρωση από τα δεσμά της εκμετάλλευσης, για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Το Κόμμα μας, «τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής», ήταν ώριμος καρπός της εξέλιξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα. Ενσάρκωσε τη συνένωση της κοσμοθεωρίας του επιστημονικού κομμουνισμού με το εργατικό κίνημα. Η εμφάνισή του σηματοδότησε την ιδεολογική και πολιτική χειραφέτηση της εργατικής τάξης.

Το ΚΚΕ είναι η οργανωμένη συνειδητή πρωτοπορία της εργατικής τάξης, της πρωτοπόρας επαναστατικής τάξης στην εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Η αντοχή του σφυρηλατήθηκε με δεσμούς αίματος με την εργατική τάξη, το λαό. Και συνεχίζει 95 χρόνια τώρα με σταθερή πίστη στην επαναστατική κοσμοθεωρία του μαρξισμού - λενινισμού και στην αρχή του προλεταριακού διεθνισμού, θεωρία που αναπτύσσεται με την επιστημονική εξήγηση της προόδου της ταξικής πάλης, των εξελίξεων στο καπιταλιστικό σύστημα και την κριτική αποτίμηση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης του 20ού αιώνα. Την περασμένη Κυριακή ήταν επίσης η 40η επέτειος του ξεσηκωμού στο Πολυτεχνείο το 1973. Με αφορμή και τις δύο επετείους επιλέξαμε, το σημερινό σύντομο ιστορικό αφιέρωμα του «Ριζοσπάστη» που αναφέρεται στην περίοδο της δικτατορίας 1967 - 1974 και τη συμβολή του ΚΚΕ στην αντιδικτατορική πάλη. Το κείμενο που ακολουθεί είναι ο Επίλογος του «Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, Β' τόμος 1949 - 1968».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η

 στρατιωτική δικτατορία διάρκεσε μέχρι τις 23.7.1974, οπότε αποκαταστάθηκε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία και διαμορφώθηκε το πολιτικό σύστημα που υπάρχει μέχρι σήμερα.

Η περίοδος της στρατιωτικής δικτατορίας και των εξελίξεων στο Κυπριακό θα αποτελέσει αντικείμενο του επόμενου Γ' τόμου της Ιστορίας του ΚΚΕ (...)

Από τις αρχές αυτής της περιόδου η μακρόχρονη πάλη μεταξύ βασικών στοιχείων και λειτουργιών του αστικού κράτους από τη μια και του ενσωματωμένου στο πολιτικό σύστημα θεσμού της βασιλείας από την άλλη λύθηκε με την κατάργησή της.

Η διενέργεια και η επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος ανέτρεψαν την επιρροή του Παλατιού στο στρατό και έλυσαν την αντίθεση1213ανάμεσα στο Παλάτι και τα αστικά κόμματα, αντίθεση που σημάδεψε τις σχέσεις Παλατιού - κυβερνήσεων και κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960.

Αρχικά οι πραξικοπηματίες επιδίωξαν τη νομιμοποίησή τους ως φορέα της εξουσίας με την αποδοχή τους από το Παλάτι. Ετσι, μια από τις πρώτες κινήσεις της χούντας ήταν η ορκωμοσία της "Επαναστατικής Κυβερνήσεως"από το βασιλιά Κωνσταντίνο. Σε αντάλλαγμα, η χούντα ανέθεσε την πρωθυπουργία στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και έμπιστο του Παλατιού, Κωνσταντίνο Κόλλια, ο οποίος χαρακτήρισε το πραξικόπημα "επιβεβλημένο"και "σωτήριο". Αυτές οι ενέργειες φάνηκαν ως "συμβιβασμός" μεταξύ διαφορετικών επιρροών στο στρατό και στη σχέση του με το Παλάτι.

Οι εξελίξεις όμως έδειξαν ότι όχι μόνο δεν αμβλύνθηκαν οι αντιθέσεις στρατού και Ανακτόρων, αλλά και έφτασαν στη ρήξη. Ανθρωποι της χούντας κατέλαβαν γρήγορα όλες τις θέσεις - κλειδιά, αφήνοντας στο Παλάτι θέσεις δίχως στρατιωτική και ουσιαστική πολιτική δύναμη.

Οι σχεδιασμοί του Παλατιού να ανατρέψει και να αντικαταστήσει τη χουντική από άλλη κυβέρνηση, ελεγχόμενη από το ίδιο, δεν τελεσφόρησαν. Οι κινήσεις του βασιλιά (επαφές με φιλοβασιλικούς αξιωματικούς, περιοδείες στις στρατιωτικές μονάδες της Βόρειας Ελλάδας τον Αύγουστο) προκάλεσαν την έγκαιρη ετοιμότητα της χούντας. Οταν το βασιλικό κίνημα - οπερέτα εκδηλώθηκε στις 13.12.1967, εξουδετερώθηκε αμέσως και με ευκολία. Η βασιλική οικογένεια εγκατέλειψε αυθημερόν την προσπάθεια και κατέφυγε στη Ρώμη.

Ωστόσο, το πολίτευμα της Ελλάδας εξακολουθούσε να είναι η βασιλευομένη δημοκρατία, όπως όριζε το Σύνταγμα του 1952. Χρέη αντιβασιλέα ανέλαβε ο μέχρι τότε υφυπουργός Αμυνας στρατηγός Γ. Ζωιτάκης και πρωθυπουργού ο Γ. Παπαδόπουλος.

Οπως ήδη έχει αναφερθεί, το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποίησε η δικτατορία ήταν ο "κομμουνιστικός κίνδυνος". Επιβεβαιώθηκε ακόμα μια φορά ότι ο αντικομμουνισμός είναι πάντα ο προπομπός για την περιστολή αστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, την επιβολή γενικότερων αντιλαϊκών μέτρων, που θίγουν άμεσα και βίαια τα πιο ζωτικά συμφέροντα όλων των εργαζομένων και όχι μόνο των κομμουνιστών.

Η

 επικράτηση της συγκεκριμένης στρατιωτικής δικτατορίας συντελέστηκε με ένα γενικό αιφνιδιασμό, αν και είχαν προηγηθεί πολιτικές τοποθετήσεις για το ενδεχόμενο αναστολής της λειτουργίας της Βουλής, για πραξικοπηματικές κινήσεις του βασιλιά.

Βαρύνει την ηγεσία του ΚΚΕ, πρωταρχικά το Γραφείο του Κλιμακίου της ΚΕ που βρισκόταν στην Ελλάδα, καθώς και την ηγεσία της ΕΔΑ, το γεγονός ότι χιλιάδες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ και της ΕΔΑ πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο και σύρθηκαν στην εξορία. Οι σχεδιασμοί για εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα βρίσκονταν γενικά στην πρόβλεψη του καθοδηγητικού οργάνου του ΚΚΕ. Ωστόσο, δεν υπήρξε η συγκεκριμένη ανάλογη επαγρύπνηση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει και καμία προετοιμασία για την προβολή αντίστασης ενάντια στους πραξικοπηματίες. Ταυτόχρονα, η τελευταία περιοριζόταν ως δυνατότητα εξαιτίας της απουσίας Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ. Ετσι, δεν υπήρξε ούτε στοιχειώδης παράνομος μηχανισμός για τη διεξαγωγή της αντιδικτατορικής πάλης.

Η Απόφαση του 9ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, που συνήλθε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία (4-10.12.1973), εκτίμησε σχετικά:

"...Αν είχε συνειδητοποιηθεί ο κίνδυνος της δικτατορίας και είχε γίνει και μέσα ακόμα στα πλαίσια της ΕΔΑ σχετική προετοιμασία, θα ήταν δυνατόν (...) να δημιουργηθούν συνθήκες για τη συνέχιση της αντιδικτατορικής πάλης από καλύτερες θέσεις".1214

"Το στρατιωτικό - φασιστικό πραξικόπημα βρήκε την ΚΕ και όλο το Κόμμα απροετοίμαστα. Το καθοδηγητικό κέντρο στο εσωτερικό δεν μπόρεσε με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας να αποκαταστήσει επαφές και δεσμούς και να οργανώσει τις κομματικές δυνάμεις. Ορισμένα στελέχη και μέλη του Κόμματος, από εκείνα κυρίως που ήταν οργανωμένα στις Κομματικές Ομάδες, πήραν την πρωτοβουλία για την ανασύνταξη των κομματικών δυνάμεων, των δυνάμεων γενικότερα του αντιδικτατορικού κινήματος".1215

Η

 πολιτική της δικτατορίας συνδύαζε την ωμή καταστολή με την ευελιξία. Παράλληλα, ένα σημαντικό τμήμα των πιο συντηρητικών μικροαστικών στρωμάτων ανέχτηκε τη δικτατορία ή και συντάχτηκε με αυτή. Συντέλεσε σε αυτό και η πολιτική προσεταιρισμού αυτοαπασχολούμενων (π.χ., ιδιοκτητών ταξί κ.ά.), που ακολούθησε η χούντα. Η δικτατορία στήριξε την πολιτική συμμαχιών της στη διαγραφή των αγροτικών χρεών, στην ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης τα πρώτα χρόνια μετά από το πραξικόπημα και στη μείωση της ανεργίας χάρη στην ανάπτυξη που είχε συντελεστεί την προηγούμενη περίοδο, αλλά και στην ανάπτυξη του κλάδου των κατασκευών. Ακόμα, στηρίχτηκε σε μια ορισμένη άμβλυνση του προβλήματος της λαϊκής κατοικίας που έφερε το σύστημα της αντιπαροχής.

Παράλληλα, η χουντική κυβέρνηση, στην προσπάθεια να αμβλύνει τις αντιδράσεις που εκδηλώνονταν έξω από την Ελλάδα, αλλά και για να εξωραΐσει την εικόνα της στο εσωτερικό, αμνήστευσε τους υπευθύνους του βασιλικού στρατιωτικού κινήματος, καθώς και όσους φέρονταν ότι είχαν αναμειχθεί στην "υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ". Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Α. Παπανδρέου, στον οποίο χορηγήθηκε διαβατήριο και έφυγε στο εξωτερικό.

Στις 29.9.1968 διενεργήθηκε από τη χούντα δημοψήφισμα για το νέο Σύνταγμα, με το οποίο κατοχυρωνόταν θεσμικά ο στρατός ως ανώτατος ρυθμιστής της πολιτικής ζωής. Πριν και στη διάρκεια της διεξαγωγής του, ασκήθηκε ψυχολογική βία και τρομοκρατία, ενώ υπήρξε και αλλοίωση των ψηφοδελτίων, με αποτέλεσμα να εμφανιστεί ποσοστό έγκρισης του νέου Συντάγματος πάνω από 90%.

Το επίπεδο του εργατικού κινήματος, γενικά της ταξικής πάλης, καθώς και η κατάσταση στην οποία βρισκόταν το 1967 ο συνειδητός υποκειμενικός παράγοντας, το ΚΚΕ, προσδιόρισαν και το επίπεδο της πάλης που θα ακολουθούσε και το οποίο, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, ήταν πολύ κατώτερο των περιστάσεων. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να εκδηλωθούν τα πρώτα μαζικά σκιρτήματα αντίδρασης, κύρια σε χώρους φοιτητών και σπουδαστών. Με τον ασφυκτικό έλεγχο που ασκούσαν στις συνδικαλιστικές οργανώσεις η κρατική Ασφάλεια και οι διορισμένοι εργοδοτικοί και κυβερνητικοί συνδικαλιστές, η δικτατορία μπόρεσε να καθηλώσει, επί της ουσίας να διαλύσει το εργατικό και τα άλλα συνδικαλιστικά κινήματα.

Στο χαμηλό επίπεδο του κινήματος επέδρασαν αποφασιστικά το γενικότερο κλίμα της τρομοκρατίας, οι συλλήψεις, τα βασανιστήρια και η λειτουργία των στρατοδικείων, όπως και η ηττοπάθεια που καλλιεργούνταν από διάφορες πλευρές ότι η δικτατορία ήταν ακλόνητη.

Το κλίμα της ηττοπάθειας εκφράστηκε από τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος και ανάμεσα στους πολιτικούς κρατουμένους, ένα μέρος των οποίων υποχώρησε. Τότε μάλιστα άρχισε να διαδίδεται η αντίληψη ότι η υπογραφή "δήλωσης μετανοίας" δεν ήταν και τόσο επιβαρυντική, ότι μπορούσε να αποτελέσει ελιγμό.

Βεβαίως, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ταυτόχρονα μια μεγάλη μερίδα πολιτικών κρατουμένων, που εξορίστηκαν στη Γυάρο και έπειτα στη Λέρο και αλλού, ανάμεσα στους οποίους και νεολαίοι της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, στάθηκαν αλύγιστοι. Πολλοί από αυτούς στη συνέχεια αποτέλεσαν δυναμικό του ΚΚΕ.

Τ

ο ΚΚΕ ήταν και αυτήν τη φορά η πολιτική δύναμη που έδωσε στην αντιδικτατορική πάλη τις περισσότερες θυσίες. Το κίνημα στα χρόνια 1967 - 1974 ενισχυόταν ηθικά και ιδεολογικά από την ηρωική στάση πολλών κομμουνιστών και κομμουνιστριών στην ανάκριση, στα βασανιστήρια και τα στρατοδικεία. Σημαντικό ρόλο στα παραπάνω έπαιξε η δημιουργία της KNE.

Η ΚΝΕ δημιουργήθηκε στις 15.9.1968. Σχετικά με τη δημιουργία της η ειδική Απόφαση της 13ης Ολομέλειας της ΚΕ (11-17.1.1969) "για την ανασύσταση Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας" αναφέρει ανάμεσα σε άλλα:

"1. Η 13η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ χαιρετίζει την ανασύσταση της οργάνωσης της Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας (ΚΝΕ).

2. Η Ολομέλεια θεωρεί ότι οι σημερινές συνθήκες στην Ελλάδα καθώς και οι διεθνείς επιβάλλουν την ανασύσταση της Κομμουνιστικής Νεολαίας. Η ΚΝΕ θα συγκεντρώνει στις γραμμές της το πρωτοπόρο τμήμα της ελληνικής νεολαίας και, στηριγμένη στη θεωρία του μαρξισμού - λενινισμού, θα διαπαιδαγωγεί την ελληνική νεολαία με τα ιδανικά της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού, με τις ηρωικές παραδόσεις της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), με τις καλύτερες παραδόσεις της ΕΠΟΝ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη.

Η ΚΝΕ προετοιμάζει τα μέλη της να γίνουν ικανά ν' αποτελέσουν μέλη του Κόμματος της εργατικής τάξης, του ΚΚΕ.

3. Η ΚΝΕ έχει σαν φιλοδοξία να βρεθεί στις πρώτες γραμμές και να παίξει όλο και πιο σοβαρό ρόλο στην πάλη της νεολαίας και όλου του λαού για τα ζητήματα των νέων, για την ανατροπή της δικτατορίας (...) για την ειρήνη και την κοινωνική πρόοδο.

(...) Στις σημερινές συνθήκες, η ΚΝΕ δημιουργεί παράνομες Οργανώσεις στους τόπους δουλειάς και κατοικίας των νέων, με βάση τις αρχές της συνωμοτικότητας, της επαγρύπνησης και της αποκέντρωσης (...)

(...) 5. Η Ολομέλεια της ΚΕ αναθέτει στο ΠΓ και τις Οργανώσεις του Κόμματος το καθήκον να βοηθήσουν στη συγκρότηση Οργανώσεων της ΚΝΕ".1216

Αντλώντας πείρα από τη διαδρομή του νεολαιίστικου κινήματος, η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ (2005) υπογράμμισε για την ΚΝΕ αυτό ακριβώς το θέμα στις σύγχρονες συνθήκες:

"Η ίδρυση της ΚΝΕ, το 1968, δικαίωσε την απόφαση του ΚΚΕ με την επαναλειτουργία του στην Ελλάδα, σε συνθήκες παρανομίας, ύστερα από τη διάλυση των ΚΟ το 1958. Η ύπαρξη επαναστατικής οργάνωσης νεολαίας, υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ, είναι απολύτως αναγκαία. Καμία άλλη νεολαιίστικη οργάνωση, όσο μαζική και ριζοσπαστική και να είναι, δεν μπορεί να την αντικαταστήσει, να την υποκαταστήσει".1217

Επίσης:

"Η ΚΝΕ δρα στο πλευρό του Κόμματος και κάτω από την καθοδήγησή του, έχοντας ως στρατηγικό σκοπό το σοσιαλισμό. Από εδώ προκύπτει ο χαρακτήρας της Οργάνωσης. Από εδώ προκύπτει η ανάγκη η ΚΝΕ να συμβάλλει στην προώθηση της στρατηγικής του Κόμματος, στην οικοδόμηση του Μετώπου, δύναμη του οποίου θα αποτελέσει και το ίδιο το νεολαιίστικο κίνημα. Πράγμα που απαιτεί να γνωρίσει και να αφομοιώσει τις θέσεις του Κόμματος και μάλιστα μέσα από τις δικές της εμπειρίες".1218

Η

 ανασυγκρότηση των Οργανώσεων του ΚΚΕ πραγματοποιούνταν σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, όμως στην πορεία ενισχυόταν με τους συντρόφους και τις συντρόφισσες που επέστρεφαν από την εξορία ή τη φυλακή και ήταν αποφασισμένοι να συνεχίσουν τον αγώνα από τις γραμμές του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Και βέβαια η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ στηρίχτηκε και με τη σχεδιασμένη και επαναλαμβανόμενη αποστολή πολλών κομματικών στελεχών από το εξωτερικό, ειδικά μετά από τη 12η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής (1968).

Την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ δυσκόλευε η σύγχυση που προκλήθηκε τον πρώτο καιρό μετά από τη 12η Ολομέλεια. Οι συνθήκες της παρανομίας εμπόδιζαν την ανοιχτή και μαζική διαπάλη, τόσο σχετικά με τις αιτίες της διάσπασης όσο και με το ποιες δυνάμεις εξέφραζαν το Κόμμα. Ηταν ακόμα η φάση που πλατιές μάζες της ΕΔΑ επηρεάζονταν από την ηγεσία της, αυτή γνώριζαν, ενώ η πλειοψηφία αυτής της ηγεσίας ήταν στελέχη του αυτοαποκαλούμενου "ΚΚΕ εσωτερικού".

Παρ' όλα αυτά, η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ ήταν προϋπόθεση για την ανάπτυξη της μαζικής αντιδικτατορικής πάλης. Η ηγεσία του σωστά επέλεξε την αδιάλλακτη αντιπαράθεση με το "ΚΚΕ εσωτερικού", ως κύριο οπορτουνιστικό φορέα, εμπόδιο και στην κατεύθυνση της αντιδικτατορικής πάλης. Η ανάπτυξη των Οργανώσεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ επέδρασε και στη δημιουργία της Ενιαίας Συνδικαλιστικής Αντιδικτατορικής Κίνησης - ΕΣΑΚ (3.4.1968), της Αντι-ΕΦΕΕ και της Μαθητικής Οργάνωσης Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας (ΜΟΔΝΕ).

Η ανασυγκρότηση του ΚΚΕ προχώρησε ταχύτερα μετά από τη 17η Ολομέλεια της ΚΕ (9-13.12.1972), στην οποία ο μέχρι τότε Α' Γραμματέας της ΚΕ Κώστας Κολιγιάννης αντικαταστάθηκε από τον Χαρίλαο Φλωράκη, που είχε βγει παράνομα στο εξωτερικό και συμμετείχε στην καθοδήγηση του ΚΚΕ. Συνεχίστηκε με το 9ο Συνέδριο.

Σημαντικό όπλο για την ανάπτυξη της αντιδικτατορικής πάλης και την οργάνωση των κομματικών δυνάμεων αποτέλεσαν ο παράνομος Τύπος της ΚΕ του ΚΚΕ, της Κομμουνιστικής Νεολαίας, της ΚΟΑ (Ριζοσπάστης, Οδηγητής, Αδούλωτη Αθήνα, Δημοκρατική Αλλαγή, Ελεύθερη Πατρίδα κ.ά.), η κυκλοφορία προκηρύξεων και άλλων εντύπων, η αναγραφή συνθημάτων. Ιδιαίτερο ρόλο είχαν το θεωρητικό περιοδικό του Κόμματος Νέος Κόσμος, ο ραδιοφωνικός σταθμός "Η Φωνή της Αλήθειας", από τις εκπομπές του οποίου καθοδηγούνταν οι Κομματικές Οργανώσεις στην καθημερινή οργανωτική και πολιτική δράση τους και γενικότερα στην αντιδικτατορική λαϊκή πάλη.

Τη δική τους συμβολή στην πάλη κατά της δικτατορίας είχαν και οι οργανώσεις Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο, Ρήγας Φεραίος, Δημοκρατική Αμυνα, Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα - ΠΑΚ (28.2.1968) και άλλες μικρότερης εμβέλειας, ενώ σημαντικός ήταν ο ρόλος πολλών οργανώσεων στο εξωτερικό, τόσο στις χώρες όπου υπήρχαν Ελληνες οικονομικοί μετανάστες όσο και στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Στην πορεία, πήραν μέρος στον αγώνα κατά της χούντας και οργανώσεις αστικών κομμάτων, ακόμα και βασιλόφρονες.

Ε

νάμιση χρόνο πριν το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας, το λαϊκό κίνημα άρχισε να σημειώνει αισθητή άνοδο και κορυφώθηκε με τον ξεσηκωμό στο Πολυτεχνείο το Νοέμβρη του 1973. Την τριήμερη κατάληψη του Πολυτεχνείου (14-15-16 Νοέμβρη) κατέστειλαν τελικά στρατιωτικές δυνάμεις με την εισβολή τανκ και στρατού στο ίδρυμα τη νύχτα της 17ης Νοέμβρη. Η επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας στο Πολυτεχνείο και στις γύρω περιοχές οδήγησε σε έναν αιματηρό απολογισμό με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες.

Η κυβέρνηση Μαρκεζίνη παραιτήθηκε, ενώ στις 25.11.1973 η χούντα του Παπαδόπουλου ανατράπηκε από το στρατιωτικό πραξικόπημα του ταξίαρχου Ιωαννίδη. Τη χαριστική βολή στη δικτατορία έδωσε το πραξικόπημα για την ανατροπή της κυβέρνησης Μακάριου (15.7.1974), που υποκίνησε η ελληνική κυβέρνηση σε συνεργασία με Ελληνοκύπριους πολιτικούς και στρατιωτικούς της ΕΟΚΑ Β'. Αμέσως ακολούθησε η εισβολή σε δύο φάσεις των τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο (20-22 Ιούλη και 14-16 Αυγούστου). Η κυβέρνηση της δικτατορίας δεν μπορούσε πια να σταθεί.

Η ελληνική αστική τάξη και οι πολιτικοί της εκπρόσωποι ανησύχησαν μήπως δυσκολέψει ο έλεγχος της κατάστασης. Τότε ακριβώς η δικτατορία παρέδωσε τη διακυβέρνηση. Τη νύχτα της 23ης προς 24.7.1974 ήρθε στην Ελλάδα από το Παρίσι ο Κ. Καραμανλής και σχημάτισε κυβέρνηση της λεγόμενης "εθνικής ενότητας", από πολιτικούς της προδικτατορικής ΕΡΕ και του "κεντρώου" χώρου. Αρχισε η φάση της λεγόμενης μεταπολίτευσης.

Η ΚΕ του ΚΚΕ χαρακτήρισε ως εξής την αλλαγή:

"...Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, η χουντική ηγεσία, με οδηγίες της Ουάσιγκτον και άλλων ηγετικών ΝΑΤΟικών κύκλων, ανέθεσε τη διακυβέρνηση της χώρας σε συντηρητικούς αστούς πολιτικούς, με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Καραμανλή".1219

Το πιο σημαντικό γεγονός που χρωμάτισε αυτήν τη φάση ήταν η νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Βασικός λόγος που την επέβαλε ήταν η ντε φάκτο παρέμβαση του ΚΚΕ αμέσως μετά από την κατάρρευση της δικτατορίας, με την άφιξη του ΠΓ στην Ελλάδα και με το άνοιγμα των κεντρικών γραφείων του στην Αθήνα, στην πλατεία Κάνιγγος. Τις ίδιες μέρες εκδόθηκε η εφημερίδα ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ, πριν την επίσημη νομιμοποίηση του ΚΚΕ.

Στις 24.9.1974 η ΚΕ απηύθυνε χαιρετιστήριο για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ "προς την εργατική τάξη, την αγροτιά, τους διανοούμενους, όλο το Λαό".1220 Στις 25.9.1974 κυκλοφόρησε ο Ριζοσπάστης, ημερήσιο όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ.

Μετά από 27 χρόνια συνεχόμενης παρανομίας, το ΚΚΕ σημείωσε μια σημαντική κατάκτηση. Παρά τις διώξεις και σε πείσμα όσων είχαν σπεύσει κατά καιρούς να αναγγείλουν την εξαφάνισή του, το ΚΚΕ κατάκτησε τη νόμιμη δράση του. Αρχιζε μια νέα περίοδος στην πολυκύμαντη Ιστορία του».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1213. Οι ενδοαστικές αντιθέσεις, όπως και όλα τα ζητήματα που αφορούν στις εξελίξεις εκείνης της περιόδου (Κυπριακό, η θέση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, η στρατηγική και η τακτική των πολιτικών δυνάμεων της εποχής, η προσέγγιση της ιδεολογίας της δικτατορίας, η στάση των εργατικών και λαϊκών δυνάμεων εκείνα τα χρόνια, οι διώξεις, οι καταδίκες και τα βασανιστήρια σε βάρος χιλιάδων αγωνιστών της αντιδικτατορικής πάλης κ.ά.), προγραμματίζεται να αποτελέσουν ένα μέρος από το συνολικό αντικείμενο του επόμενου Γ' τόμου του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, μελλοντικό καθήκον της Κεντρικής του Επιτροπής.

1214. Το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ, σελ. 35, έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα, 1974.

1215. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, σελ. 819, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009.

1216. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, σελ. 297, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009.

1217. Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη με θέμα: «Η δράση του Κόμματος για τα προβλήματα της Νεολαίας. Η στήριξη της ΚΝΕ», σελ. 2, εκδ. Ριζοσπάστης, 2005.

1218. Εισήγηση της ΚΕ του ΚΚΕ στην Πανελλαδική Κομματική Συνδιάσκεψη με θέμα «Η δράση του Κόμματος για τα προβλήματα της Νεολαίας. Η στήριξη της ΚΝΕ», σελ. 8 εκδ. Ριζοσπάστης, 2005.

1219. Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, τόμ. 10, σελ. 906, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2009, και περιοδικό Νέος Κόσμος, τεύχ. 8-9, σελ. 3, Αύγουστος-Σεπτέμβρης 1974.

1220. Ριζοσπάστης, 25.9.1974.