Οι δυνατότητες που αξιοποιούνται για την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών

gallery thumbnail
Οπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο, στον καπιταλισμό παρατηρούμε σε γενικές γραμμές ότι η τάση ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων απαιτεί ανεβασμένο επίπεδο εκπαίδευσης, ωστόσο αυτή η δυνατότητα εγκλωβίζεται στις αστικές εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Αυτό είναι το έδαφος πάνω στο οποίο περιορίζεται και η ανάπτυξη της πιο σημαντικής παραγωγικής δύναμης, του ανθρώπου.
Με την επαναστατική κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο, μπαίνουν οι βάσεις για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, η εργατική δύναμη δεν πουλιέται και δεν αγοράζεται, δεν πετιέται στα ράφια της ανεργίας, δεν απαξιώνεται. Είναι συμφέρον της νέας - μη εκμεταλλευτικής - κοινωνίας να αναπτύξει ολόπλευρα αυτήν την παραγωγική δύναμη.
Ο εντοπισμός της αναγκαιότητας και της δυνατότητας από τους κλασικούς
Σύμφωνα με τον Μαρξ, η φύση της μεγάλης βιομηχανίας απαιτεί την αλλαγή στην εργασία, τη ροή της λειτουργίας, την ολόπλευρη κινητικότητα του εργάτη.
Στη βάση αυτής της ανάλυσης ο Μαρξ εντόπισε την αναγκαιότητα της ποικιλίας της εργασίας και της επαγγελματικής κινητικότητας του εργάτη, της δυνατότητας αναπροσαρμογής των εργαζομένων στις διαρκώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της εργασίας. Γράφει χαρακτηριστικά στο «Κεφάλαιο»:
«Αν όμως η αλλαγή στην εργασία επιβάλλεται τώρα μόνο σαν ακαταμάχητος φυσικός νόμος και με την τυφλή, καταστρεπτική δύναμη φυσικού νόμου που σκοντάφτει παντού σε εμπόδια, από την άλλη μεριά, η μεγάλη βιομηχανία με τις ίδιες τις καταστροφές της κάνει ζήτημα ζωής ή θανάτου την ανάγκη ν' αναγνωριστεί η αλλαγή στην εργασία και επομένως η όσο το δυνατό μεγαλύτερη πολυμέρεια των εργατών, σαν γενικός κοινωνικός νόμος της παραγωγής, και την ανάγκη να προσαρμοστούν οι συνθήκες στη φυσιολογική πραγματοποίηση αυτού του νόμου...»1.
Ενώ ο Ενγκελς στο «Αντι-Ντύρινγκ» σημειώνει:
«Η κοινωνία που θα έχει απελευθερωθεί από τους φραγμούς της καπιταλιστικής παραγωγής μπορεί να προχωρήσει πολύ περισσότερο ακόμη. Δημιουργώντας ένα γένος ολόπλευρα καταρτισμένων παραγωγών, οι οποίοι καταλαβαίνουν τις επιστημονικές βάσεις όλης της βιομηχανικής παραγωγής και που ο καθένας τους έχει ζήσει στην πράξη από την αρχή ως το τέλος μια ολόκληρη σειρά κλάδων παραγωγής, δημιουργεί μια καινούργια παραγωγική δύναμη...»2.
Τέλος, ο Λένιν περιγράφοντας σε γενικές γραμμές την Εκπαίδευση στο σοσιαλισμό γράφει:
«Δεν μπορεί να φανταστεί κανείς το ιδανικό της μελλοντικής κοινωνίας, χωρίς το συνδυασμό της εκπαίδευσης με την παραγωγική εργασία της νέας γενιάς: Ούτε η εκπαίδευση και η μόρφωση χωρίς παραγωγική εργασία, ούτε η παραγωγική εργασία χωρίς κατάλληλη εκπαίδευση και μόρφωση θα μπορούσαν ν' ανεβούν στο ύψος που απαιτεί το σύγχρονο επίπεδο της τεχνικής και η κατάσταση της επιστημονικής γνώσης»3.
Η Εκπαίδευση στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ
gallery thumbnail
Συζητώντας το ρόλο του σχολείου στο σοσιαλισμό, σε σχέση με βασικές κατευθύνσεις και νομοτέλειες της οικονομίας, χρειάζεται να κρατήσουμε ορισμένα σημεία από την πρόταση του Κόμματος για το Ενιαίο Δωδεκάχρονο Σχολείο Σύγχρονης Γενικής Παιδείας:
1. Ο σοσιαλισμός στηρίζεται στη διαρκή επαναστατικοποίηση των μέσων παραγωγής και την άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου του λαού, λαμβάνει άμεσα μέτρα για την επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης μέσα από ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτό δεν σημαίνει απλά επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στα δώδεκα χρόνια (χωρίς να προσθέτουμε την Προσχολική Αγωγή), αλλά και συνολικό σχεδιασμό για την απρόσκοπτη πρόσβαση του λαού σε όλες τις μορφές και τους θεσμούς που το εργατικό κράτος ιδρύει και αφορούν την πνευματική ανύψωση των εργαζομένων.
2. Η Εκπαίδευση είναι και στο σοσιαλισμό μηχανισμός αναπαραγωγής της κύριας παραγωγικής δύναμης, του ανθρώπου.
Υπάρχει συνεχής προσπάθεια επαναστατικοποίησης των μέσων παραγωγής, για το συνεχές ανέβασμα του επιπέδου αυτοματοποίησης της παραγωγής, σε συνδυασμό με την αξιοποίησή του από το σοσιαλιστικό κράτος στην κατεύθυνση της άμβλυνσης - και κατάργησης στην πορεία - της αντίθεσης χειρωνακτικής - πνευματικής και διευθυντικής - εκτελεστικής εργασίας. Η προσπάθεια αυτή θα δημιουργεί την ανάγκη συνεχούς ανεβάσματος της ικανότητας όλο και μεγαλύτερων τμημάτων του πληθυσμού να έχουν ικανότητα εποπτείας ολόκληρης ή μεγάλου τμήματος της παραγωγικής διαδικασίας.
Ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, δημιουργείται το έδαφος για να μεγαλώνει η σημασία τόσο της γενικής μόρφωσης όσο και της ειδίκευσης και κινητικότητας της σύγχρονης εργατικής τάξης.
Αντίθετα με τις συνθήκες του καπιταλισμού, που η αντικειμενική ανάγκη για κινητικότητα εγκλωβίζεται στη διά βίου ανασφάλεια, στο σοσιαλισμό η πολυμέρεια ανοίγει δρόμους για διεύρυνση των ενδιαφερόντων, για σταδιακή άρση του στενού επαγγελματισμού.
Στην εποχή μας, η δυνατότητα και η αναγκαιότητα της άμεσης επέκτασης και γενίκευσης του πολυτεχνισμού είναι πιο φανερές και πιο αναγκαίες. Συνδέονται με το γεγονός της ενίσχυσης του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας, το γεγονός ότι η παραγωγή απαιτεί πολύ αναπτυγμένα μηχανοποιημένα και αυτοματοποιημένα μέσα παραγωγής που λειτουργούν με τη συνεργασία δεκάδων χιλιάδων εργατών, διαφορετικών ειδικοτήτων και ειδικεύσεων, με την τάση κινητικότητας των άμεσων παραγωγών του κοινωνικού πλούτου.
Φυσικά, σημειώνουμε ότι η διαδικασία οικοδόμησης του νέου σοσιαλιστικού εκπαιδευτικού συστήματος - και του ενιαίου δωδεκάχρονου σχολείου - προχωρά παράλληλα με την οικοδόμηση των βάσεων του σοσιαλισμού, την ανάπτυξή του στη δική του υλικοτεχνική βάση. Στη σύνθετη αυτή διαδικασία, η οποία δύσκολα μπορεί επακριβώς να προβλεφθεί και δε λύνεται με σχέδια «επί χάρτου», κρίσιμο θα είναι το σημείο εκκίνησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, η κληρονομιά του καπιταλισμού που βαραίνει κ.ά.
Πώς επιδρά αυτή η κατεύθυνση στην άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής στο σοσιαλισμό
Η σύνδεση θεωρίας και πράξης, η κατεύθυνση όσο το δυνατόν ισόρροπης ανάπτυξης της αυριανής εργατικής βάρδιας δεν αποτελούν μια απάντηση υπό την οπτική μιας αφηρημένης υπεράσπισης της ολόπλευρης προσωπικότητας, αλλά πρακτική απάντηση στο καθήκον της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, που φυσικά, ταυτόχρονα, εξυπηρετεί και τον προηγούμενο στόχο.
Αυτός ο χαρακτήρας του σχολείου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Μόνο σε συνθήκες κατάργησης της ταξικής εκμετάλλευσης μπορεί να αναπτυχθεί και μόνο μια τέτοια κοινωνία τον έχει ανάγκη. Ως συνέπεια αυτού αντιπαλεύει τη μονόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας που αναπαράγεται στο αστικό σχολείο και την αστική κοινωνία, εξασφαλίζει την καθολική ετοιμότητα προς οποιαδήποτε μορφή της, την όσο το δυνατόν πιο ελεύθερη επιλογή του είδους της εργασιακής δραστηριότητας καθώς και τη δυνατότητα της αλλαγής της.
Η σύνδεση θεωρίας και πράξης, η πιο άμεση ένταξη της εργασίας στο σχολικό πρόγραμμα δεν αφορούν μόνο και ούτε κυρίως τη σύνδεση ενός σχολείου με την παραγωγική μονάδα της περιοχής στην οποία βρίσκεται. Το κύριο είναι η κατεύθυνση του σχολικού προγράμματος, το περιεχόμενό του.
Η πολύπλευρη γενική μόρφωση και η «πολυτεχνική αγωγή» δεν αποτελούν απλά έναν όρο κατάργησης της κατηγοριοποίησης με βάση το επάγγελμα (στο έδαφος της προώθησης των νέων κοινωνικών σχέσεων), αλλά συνιστούν και προϋπόθεση ανάπτυξης ικανοτήτων που αφορούν στην ποιότητα κάθε επαγγέλματος.
Το κρίσιμο είναι ότι η αγωγή με την εργασία δεν είναι απλά και όχι μόνο κυρίως παραγωγική προετοιμασία με την έννοια της παροχής επαγγελματικής ειδίκευσης. Η αγωγή με την εργασία εντάσσεται οργανικά στο χαρακτήρα ενός σχολείου που υπηρετεί ριζικά διαφορετικές κοινωνικές - μη εκμεταλλευτικές - σχέσεις. Οργανώνει τη γνωριμία με όλους τους κλάδους της σοσιαλιστικής οικονομίας, διαπαιδαγωγώντας στην καταξίωση της συλλογικής εργασίας στη συνείδηση των νέων.
Εντάσσεται στο συνολικό σύστημα διαπαιδαγώγησης της αυριανής βάρδιας της εργατικής τάξης, ανεξάρτητα από τον εργασιακό τομέα στον οποίο θα ενταχθεί με βάση τον Κεντρικό Σχεδιασμό και συνυπολογίζοντας τις κλίσεις, τις επιδόσεις και τα ενδιαφέροντα κάθε μαθητή. Στο πλαίσιο αυτό ο μαθητής θα επισκέπτεται οργανωμένα βιομηχανική μονάδα όχι επειδή κατευθύνεται στην πρόωρη εξειδίκευση, αλλά για να γνωρίσει τις διαδικασίες της παραγωγής, που είναι κοινές μεταξύ διαφόρων κλάδων. Για παράδειγμα, οι ανθρωπιστικές επιστήμες, η διδασκαλία της γλώσσας, η επαφή με κορυφαία λογοτεχνικά κείμενα, δεν είναι συμπληρωματικά γνωστικά αντικείμενα για κάποιον που κατευθύνεται σε μια πορεία στις φυσικές επιστήμες ή στην άμεση παραγωγή, αλλά απαραίτητη προϋπόθεση για την καθολική εργασιακή ετοιμότητα, πιο συγκεκριμένα, για την παραγωγική φαντασία.
Κλείνοντας, παραθέτουμε απόσπασμα κειμένου του Σοβιετικού καθηγητή πανεπιστημίου Β. Α. Μποσένκο:
«Οφείλουμε να καταλάβουμε ότι η καθολική, ενιαία, υποχρεωτική σχολική μόρφωση (κι ας ονομάζεται ακόμα "μέση") είναι αναντικατάστατος κρίκος στο σύστημα της συνεχούς μάθησης. Είναι ζήτημα μόρφωσης και συνέχισης της ανάπτυξης ενός φυσιολογικού ανθρώπου και η απόκτηση από αυτόν όλων των απαραίτητων γι' αυτό συνιστωσών, η απουσία μιας από τις οποίες κάνει τον άνθρωπο παραμορφωμένο, αποτυχημένο.
Αντίστοιχα πρέπει να κατανοούμε και την εγγύηση της μόρφωσης, η ουσία της οποίας δεν έγκειται απλά στο ότι δίνεται στον καθένα η δυνατότητα να την αποκτήσει, αλλά στο ότι ο καθένας τη λαμβάνει σε οποιαδήποτε περίπτωση, ότι κανένας πολίτης της σοσιαλιστικής κοινωνίας δεν θα μείνει ημιμαθής, αμαθής (ημιάνθρωπος), ανεξάρτητα από τη θέληση ή μη του "ανόητου" παιδιού ή των προκαταλήψεων των γονέων κ.λπ...
Και δε μιλάμε για την προσέλευσή του στο σχολείο όπου πρέπει να παρακολουθήσει τη συγκεκριμένη περίοδο, αλλά την ουσιαστική εκπαίδευση, την αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης όλων και του καθενός. Εγγυητής όλων αυτών δεν είναι η καλή θέληση, αλλά ο ίδιος ο τρόπος ύπαρξης του σοσιαλισμού, ο τρόπος παραγωγής αυτών. Η πηγή της υποχρεωτικής μέσης μόρφωσης δεν έγκειται στο ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό του μια τέτοια πολυτέλεια και εξαιτίας ανθρωπιστικών συλλογισμών ή συλλογισμών κύρους να "δωρίσει" δωρεάν εκπαίδευση σ' εκείνους, όσοι τη θελήσουν, αλλά στο ότι ο σοσιαλισμός δεν θα μπορεί να υπάρξει, ν' αναπτυχθεί, να λειτουργήσει χωρίς μορφωμένους (οπωσδήποτε πολύπλευρα) ανθρώπους - και όχι μερικούς, που θ' αποτελούν ένα συγκεκριμένο στρώμα διανοούμενων, αλλά όλους χωρίς εξαίρεση.
Αυτή είναι μια εγγύηση, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει ούτε ο εγγυητής ούτε αυτός στον οποίο δίδεται. Γι' αυτό η σοσιαλιστική κοινωνία εκπροσωπούμενη από το κράτος παίρνει την ευθύνη και τη φροντίδα για την αποτελεσματικότητα, την επιτυχία, την εγγυημένη ποιότητα της εκπαίδευσης όλων και σε όλα τα απαραίτητα, γιατί χωρίς αυτά δεν μπορεί να υπάρξει»4.
Παραπομπές
1. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τόμος πρώτος, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 505.
2. Φρ. Ενγκελς, «Αντι-Ντύρινγκ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2006, σελ. 454.
3. Β. Ι. Λένιν, «Μαργαριτάρια της σχεδιομανίας των Ναροντνικών», στο «Λένιν. Για την Αγωγή και την Παιδεία», τόμος πρώτος, σελ. 43.
4. Β. Α. Μποσένκο, «Το μόνο δίδαγμα που βγάζουμε είναι ότι δεν βγάζουμε κανένα δίδαγμα», στο περιοδικό «Θέματα Παιδείας», τεύχος 17 - 18, σελ. 91 - 92.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις