Οικονομίες καπιταλιστικής κλίμακας

Στα 1920, την ώρα που η Ευρώπη μάζευε τα ερείπια που άφησε πίσω του ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, είδαν το φως διάφορες ιδέες, αν όχι πρωτότυπες, οπωσδήποτε ριζοσπαστικές, με την «κερδώα» καπιταλιστική εκδοχή του όρου. Η κεντρική ιδέα ήταν απλή: για να εξευρεθούν χρήματα για τη μεταπολεμική ανάπτυξη έπρεπε να περικοπούν όλες οι «μη αποδοτικές» δαπάνες της κοινωνίας και των κρατών.

Μέσα στο παραπάνω πνεύμα, στα 1920 οι Γερμανοί οικονομολόγοι Karl Binding και Alfred Hoche δημοσίευσαν τη μελέτη με το χαρακτηριστικό τίτλο «Αδεια για την καταστροφή της ζωής που δεν είναι αντάξια της ζωής».1 Στο βιβλίο τους ασχολήθηκαν, μεταξύ άλλων, με τα ποσά που ξόδευαν οι οικογένειες και το κράτος για τη νοσηλεία, τη στήριξη και την πρόνοια ενός «πνευματικά καθυστερημένου» ατόμου. Δεδομένου ότι το άτομο αυτό δεν επρόκειτο ποτέ να αποδώσει παραγωγικά στην κοινωνία, το κόστος της συντήρησής του θεωρήθηκε «αντι-παραγωγικό» και, κατά συνέπεια, κλασικό παράδειγμα των πόρων που αφαιρούνται από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) για να «σπαταληθούν» σε μη παραγωγικούς σκοπούς. Η πολιτικά και οικονομικά «σωστή λύση» ήταν, άφηνε ρητά να εννοηθεί το πόρισμα, να βρεθούν τρόποι εξουδετέρωσης αυτών των πασχόντων που τόση ζημιά προκαλούσαν στην «εθνική» προσπάθεια καπιταλιστικής ανάκαμψης.

Μετά την κρίση του 1929, ιδέες και προτάσεις όπως οι προηγούμενες, ξαναήρθαν στο προσκήνιο. Προοδευτικά, σε πολλά ευρωπαϊκά - και όχι μόνο - κράτη, οι ιδέες αυτές μεταβλήθηκαν σε πολιτική. Πολιτικές «ευγονισμού» στενά συνδεδεμένες με τη ρατσιστική θεωρία και με «οικονομική» αιτιολόγηση και «νομιμοποίηση», εφαρμόστηκαν - με κυμαινόμενη ένταση - σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, μερικά από τα οποία θα μπορούσαν να θεωρηθούν «υπεράνω υποψίας» (Σουηδία). Πρωταγωνίστησε φυσικά η ναζιστική Γερμανία, όπου η επιστημονικά οργανωμένη εξόντωση των «διανοητικά καθυστερημένων» άρχισε να εφαρμόζεται στα 1938 και γενικεύθηκε ως πρακτική στα 1940.

Στα 1945, στο άσυλο «Schloss Hartheim» της Γερμανίας βρέθηκε μία έκθεση - οικονομική μελέτη - που, με τον πλέον ψυχρό τρόπο ανέλυε τα οικονομικά οφέλη που θα προέκυπταν από την εξόντωση 70.273 καταγραμμένων προσώπων με «διανοητικά προβλήματα». Με κόστος ημερήσιας περίθαλψης 3,5 μάρκα και με προσδόκιμο όριο ζωής τα δέκα χρόνια υπολογιζόταν στην έκθεση ότι το Ράιχ θα εξοικονομούσε ως το 1951 το σημαντικό ποσό των 885.439.800 μάρκων, το οποίο θα μπορούσε να διατεθεί για πιο «παραγωγικούς» σκοπούς. Για την εξόντωση των κομμουνιστών και των Εβραίων, λόγου χάρη, που θα εξασφάλιζε το «ζωτικό χώρο» που χρειάζονταν οι Αριες φυλές (οι Γερμανοί δηλαδή) για να μεγαλουργήσουν.

Στις ημέρες που ζούμε, για μια ακόμα φορά, περνούμε από τον αστερισμό της «εξυγίανσης». Ο καπιταλισμός δυσλειτουργεί μέσα στη νέα του κρίση και ως εκ τούτου χρειάζεται την αφαίρεση πόρων από πολλές πλευρές της κοινωνικής ζωής και, κυρίως, από τις πλευρές εκείνες που εκφράζουν την κοινωνική και ανθρώπινη αλληλεγγύη. Ως εκ τούτου οι κοινωνικές σχέσεις γίνονται απάνθρωπες και, συχνά, απλά θανατηφόρες...

Εάν τα παραπάνω σας θυμίζουν καταστάσεις τού σήμερα και ιδέες που εμπνέουν τις πολιτικές της όποιας «τρόικας», έχετε απόλυτο δίκιο. Οπωσδήποτε δεν έχουμε ακόμα φτάσει στις απόλυτα εγκληματικές καταστάσεις που δημιούργησαν αυτές οι ιδέες και αυτές οι πολιτικές στο μεσοπόλεμο. Η προδιάθεση πάντως, η κεντρική ιδέα, είναι παρούσα. Σήμερα, όπως και σε κάθε άλλη κρίση στην ιστορία του, ο καπιταλισμός είχε και έχει μόνο ένα φάρμακο: Την εξαθλίωση της ζωής των ανθρώπων, τη μετατροπή των κοινωνιών που κανοναρχεί σε ζούγκλες όπου μόνο ο ισχυρός έχει δικαίωμα στη ζωή.

-----------------------------------------------------------------------------

1.Karl Binding - Alfred Hoche, «Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens», 1920. Το βιβλίο συστήνεται ιδιαίτερα στον κ. Στουρνάρα και την τριμελή εποπτεύουσα αρχή του (συμπεριλαμβανομένης και της «αντι-μνημονιακής συνιστώσας»). Οι ιδέες που θα προκύψουν από την ανάγνωση μπορούν να υλοποιηθούν από πολύ γνωστά μονοπώλια του χτες και του σήμερα - τα ίδια είναι - που έχουν επαρκή τεχνογνωσία και εμπειρία για θαλάμους αερίων και κρεματόρια.

Του

Γιώργου ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ*

* Ο Γ. Μαργαρίτης είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης