Η επανάσταση που έρχεται

Από τη στιγμή που έμαθε πως θα γινόταν εκδήλωση στη μνήμη του κώστα κάππου, η κε του μπλοκ την περίμενε πώς και πώς, για να ακούσει μαρτυρίες, να καταγράψει απόψεις κι εντυπώσεις και να πάρει κλίμα από τους παρευρισκόμενους και τα πηγαδάκια. Τελικά η τύχη της έπαιξε άσχημο παιχνίδι, καθώς δεν πληροφορήθηκε εγκαίρως την αλλαγή ώρας. Αλλά το κακό διορθώθηκε εν μέρει με τα βιντεάκια από την εκδήλωση και τις ομιλίες που μαγνητοσκοπήθηκαν.

Κι έχει σημασία η σειρά εμφάνισης των ομιλητών. Πρώτα ο κουμπούρης της κε του κκέ, μετά η βαλαβάνη και τελευταίος ο χάγιος. Μπορεί ο σύριζα να έφτασε το 27%, να έγινε αξιωματική αντιπολίτευση και να ετοιμάζεται για κυβέρνηση, στραγγαλίζοντας εκλογικά το κκε, αλλά κάποια πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ –κι όχι μόνο για ιστορικούς λόγους. Όταν πρόκειται για την αριστερά (εντός ή εκτός εισαγωγικών) και το κίνημα, το κουκουέ έχει δικαιωματικά τον πρώτο λόγο. Πόσο μάλλον όταν δε μιλάμε για την αριστερά, γενικώς κι αορίστως, αλλά για τον κώστα κάππο, που έμεινε κομμουνιστής μέχρι το τέλος της ζωής του.

Γι’ αυτό κι ο σύριζα περίσσευε κατά τη γνώμη μου από την εκδήλωση. Κι ας μην ανήκει στους τυπικούς συριζαίους η βαλαβάνη –που δεν έφυγε στη διάσπαση του 91’, αλλά το 89’. Εφόσον δε διαχωρίζει σήμερα τη θέση της, την παίρνει κι αυτήν η μπάλα. Γι’ αυτό κολλούσε επίσης και η μπηχτή του κουμπούρη για το κκε εσ.  (ο κάππος αντιστάθηκε τόσο στο μαστίγιο της χούντας, όσο και στην καραμέλα της ταξικής συνεργασίας που εκφράστηκε με το εσ). Γιατί το τιμώμενο πρόσωπο της εκδήλωσης δεν ήταν ποτέ θιασώτης μιας χαρούμενης, παναριστερής ενότητας. Ίσα-ίσα που τότε ακριβώς διαχώρισε τη θέση του.

Και στην τελική πόσοι από αυτούς που ήταν στο κτίριο της παλιάς βουλής είχαν διάθεση να υπερασπιστούν το εσ; Ούτε καν ο λαφαζάνης. Αφού πριν από 25 χρόνια, όλοι αυτοί δικοί μας ήταν κι είχαν μέτωπο απέναντι στους ρηγάδες.

Έτσι λοιπόν χάσαμε μια εκδήλωση που περιμέναμε πώς και πως –για την ακρίβεια προλάβαμε το τέλος της, ίσα για να πάρουμε την χαρά της συμμετοχής και μια γεύση του τι χάσαμε. Αλλά ουδέν κακό αμιγές καλού. Γιατί ο κάππος ανήκει σε εκείνες τις προσωπικότητες που οφείλεις να καταπιαστείς και να «αναμετρηθείς» μόνος σου, χωρίς δανεικές αναλύσεις κι επιχειρήματα, σα να έπρεπε να ετοιμάσεις εσύ κάτι για να πεις στην εκδήλωση.

Καθένας εκκινώντας από διαφορετικό έρεισμα. Άλλος πχ γιατί θεωρεί ότι «το 89’ ο κάππος έσωσε την τιμή της αριστεράς και του κουκουέ», επειδή δεν ψήφισε την κυβέρνηση τζανετάκη. Άλλος επειδή το σέβεται και τον εκτιμά γενικά, αλλά διαφωνεί ειδικά με αυτήν την κίνησή του, που τον έθεσε εκτός κόμματος. Ή επειδή στάθηκε αταλάντευτος κομμουνιστής μέχρι το τέλος της ζωής του (τίμησε το κόμμα του και την τάξη του, όπως είπε στην ομιλία του ο κουμπούρης). Ένας τρίτος για το θεωρητικό και συγγραφικό του έργο: τις οικονομικές του μελέτες, το βιβλίο για το φάκελο της κύπρου, για το σοβιετικό σχηματισμό και τα σημεία που έβαλε για τη δομή του κόμματος νέου τύπου. Ή για τη συνεργασία και την ανάδειξή του στο τελευταίο δσ του κμε (έναν χρόνο πριν το θάνατό του), που δυστυχώς φυτοζωεί. Κι είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι θα είχε τόσο πενιχρή δραστηριότητα, αν ζούσε ο κάππος σήμερα.

Σε κάθε περίπτωση το σημαντικό είναι να δούμε την προσωπικότητά του ως έχει, με τις αρετές της και τις αντιφάσεις της, κι όχι με τα μάτια των επιθυμιών μας, προκειμένου να τη φέρουμε στα δικά μας μέτρα. Εάν η μορφή του πλουμπίδη πέρασε στη λογοτεχνία με το προσωνύμιο «ο αλύγιστος» –απ’ το ομώνυμο βιβλίο του κοτζιά- κι αυτή του σιδηρόπουλου στη μεγάλη οθόνη ως ο ασυμβίβαστος, αυτή του κάππου θα μπορούσε να μείνει στην ιστορία ως «ο αταλάντευτος». Και το γράφω χωρίς την παραμικρή δόση ειρωνείας –ο κουμπούρης ανέφερε αυτή τη λέξη τρεις φορές μέσα στα οκτώ λεπτά της ομιλίας του.

Δε γίνεται λοιπόν να πάρει κάποιος αυτή τη μορφή και να την τραβήξει σα λάστιχο για να χωρέσει τη δική του πολιτική αντίληψη και στάση. Δε γίνεται για παράδειγμα να χρησιμοποιείται εναντίον του κόμματος η στάση ενός ανθρώπου που είχε πει ότι ποτέ δεν έφυγε από το κουκουέ. Κι όταν τον ρώτησαν (σε μια μίνι συνέντευξη υπό τη μορφή σύντομων ερωτοαπαντήσεων): «υπάρχει κουκουέ;» αυτός απάντησε: και τότε γιατί υπάρχουν δεκάδες αντικκε ομάδες, κόμματα και πρόσωπα;

Κι αντιστρόφως. Δε μπορούμε να του επιδαψιλεύουμε κούφιους κι αφηρημένους επαίνους, αλλά να αγνοούμε τη συγκεκριμένη στάση του απέναντι στον χαρίλαο, το συνασπισμό και τις αστικές κυβερνήσεις –το τελευταίο ειδικά αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην τρέχουσα συγκυρία.

Ή αντιθέτως, να μη στεκόμαστε κριτικά στις αντιφάσεις και τα λανθασμένα –κατά τη γνώμη μου- συμπεράσματα στη μελέτη του για το σοβιετικό σχηματισμό (ότι υπήρχε διευθύνουσα κι εκτελεστική τάξη, ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι μεταβατικό στάδιο πριν το σοσιαλισμό κ.ά).

Στον ίδιο γύρο ερωτοαπαντήσεων, ο δημοσιογράφος των νέων είχε ρωτήσει τον κάππο: «χαρίλαος φλωράκης;» κι εκείνος απάντησε: επόμενη ερώτηση. Σε μια άλλη συνέντευξη που είχε δώσει στον παππά της ελευθεροτυπίας το 91’, πριν το οριστικό ξεκαθάρισμα με το συνασπισμό και τους ανανεωτές (το φιλοαστικό ρεύμα μες στο κόμμα, όπως τους αποκάλεσε ο ΚΚ), ο κάππος λέει ότι ο φλωράκης δε μπόρεσε δυστυχώς να παίξει το ρόλο του, να συγκρατήσει το επαναστατικό κίνημα, να το εμποδίσει να φτάσει σε αυτήν την κατρακύλα. Και πιο κάτω λέει ότι η άρχουσα τάξη είχε επενδύσει στον ανδρουλάκη, που «όντως ο χαρίλαος τον ανέδειξε, και για αυτό είπα ότι δεν ανταποκρίθηκε στις απαιτήσεις των καιρών».

Ίσως ο κάππος να μην ήθελε να επιστρέψει στο κουκουέ, όσο ζούσε ο χαρίλαος, εξαιτίας αυτής της μελανής σελίδας στη μεταξύ τους σχέση. Κι η τραγική ειρωνεία είναι ότι πέθαναν κι οι δυο μες στο 2005, με λίγους μήνες διαφορά. Ίσως πάλι όταν έρθει η ώρα να γραφτεί ο τρίτος τόμος του δοκιμίου ιστορίας του κόμματος και να συζητηθούν τα γεγονότα του 89’, να επαναληφθούν κάποιες καταστάσεις και να μας φέρουν την αίσθηση του dejavu. Να τεθεί πχ θέμα πολιτικής (αλλά όχι κομματικής) αποκατάστασης του κώστα κάππου. Αλλά κάποιοι απέξω να βλέπουν την ιστορία με όρους άσπρο-μαύρο και να λένε ότι δε γίνεται να είμαστε ταυτόχρονα και με τον κάππο και με το φλωράκη –όπως λένε ότι δε μπορεί να δικαιώνουμε ιστορικά και τον πλουμπίδη και τον ζαχαριάδη.

Ποιοι είναι αυτοί όμως κι από τι σκοπιά θα μας το πουν;

Ας δούμε τι λέει ο κάππος σε άλλα αποσπάσματα εκείνης της συνέντευξής του.

-Αποκλείετε να συνυπάρξετε στο ΚΚΕ με τους λεγόμενους ανανεωτικούς;

-Εγώ είμαι υπέρ της επαναστατικής γραμμής. Θα πάμε στο σοσιαλισμό όχι με μεταρρυθμίσεις αλλά με άλμα, θα εγκαθιδρυθεί η εξουσία της εργατική τάξης, που δε θα τη μοιράζεται με την αστική τάξη, δε θα κυριαρχεί η αγορά, θα καταδικαστεί η συμμετοχή σε αστικές κυβερνήσεις; Με βάση αυτή τη γραμμή εγώ μπορώ να επανέλθω. Σε αυτή τη βάση λοιπόν οι «ανανεωτικοί» θα φύγουν.

-Θα φύγουν ή θα τους διώξουν;

-Θα φύγουν. Και το 1968 δεν τους έδιωξε το κόμμα, μόνοι τους έφυγαν.

Και λίγο πιο κάτω, μετά την αναφορά στον ανδρουλάκη, το φαράκο και τους «συντηρητικούς».

-Με αυτήν την άποψη συμφωνούν όλοι στο ΝΑΡ.

-Εγώ δεν είμαι στο ΝΑΡ.

-Έχετε αποχωρήσει;

-Ναι, γιατί και αυτοί με άλλον τρόπο καταλήγουν σε αυτά που λέει ο Ανδρουλάκης για υπέρβαση του μαρξισμού κ.λπ.

-Ποιοι είναι αυτοί που έχουν τέτοιες απόψεις;

-Η καθοδηγητική ομάδα του ΝΑΡ.

Το ρεύμα το αναφέρω γιατί είχε κάνει μια εκδήλωση στη μνήμη του κάππου, πριν λίγα χρόνια στη θεσσαλονίκη, με το γιο του, θανάση, που είναι οργανωμένος στο ρεύμα (αλλά κατά βάθος κουκουνάρι, όπως το(ν) έχω κόψει). Κι αυτό ήταν ένα από τα πρώτα ερείσματα για την πιο συστηματική ενασχόληση με το γραπτό έργο του κάππου (από τα δεύτερα, για την ακρίβεια. Το πρώτο ήταν τα ίδια τα βιβλία του, από τις πολύ αξιόλογες εκδόσεις Αλφειός).

Όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, το βασικό θέμα της συζήτησης που ακολούθησε ήταν το 89’, το κουκουέ κι ο τζανετάκης. Κι είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι σήμερα το κουκουέ κατηγορείται –πολλές φορές από τα ίδια άτομα- για το ακριβώς αντίθετο. Ότι δηλ δε συζητά τη συμμετοχή του σε μια αστική κυβέρνηση (με αριστερό πρόσημο).

Αλλά το πιο σημαντικό έρεισμα για να ασχοληθεί κανείς με τον κώστα κάππο είναι ότι ήταν κομμουνιστής. Από αυτούς που σύμφωνα με το ζίζεκ ξέχασαν να πεθάνουν (πολιτικά). Έφυγαν νωρίς όμως (βιολογικά) και άφησαν πίσω τους δυσαναπλήρωτο κενό –να δούμε τώρα πότε θα βγει η επόμενη μελέτη για τον ελληνικό καπιταλισμό και την κατάσταση της εργατικής τάξης στην ελλάδα.

Αυτόν τον τίτλο τον κέρδισε με το σπαθί του και δεν τον πρόδωσε ποτέ. Κι είναι εξίσου σημαντικό ότι κατάφερε να παραμείνει «κομματικός» κι όταν ήταν εκτός κόμματος. Καμία σχέση με την «αντεστραμμένη αγάπη» πολλών πρώην που φιλούσαν υπέροχα..

Σφυροδρέπανο