Για τις εξελίξεις στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΙΙ)
...ή αλλιώς, πώς προωθείται η υποταγή της Ανώτατης Εκπαίδευσης στις ανάγκες του κεφαλαίου
Στο πλαίσιο της ανταγωνιστικότητας, έχει πλέον καθιερωθεί και επεκτείνεται συνεχώς το μοντέλο των ελαστικών σχέσεων εργασίας για όλους τους εργαζομένους στα Ανώτατα Ιδρύματα, από τους διοικητικούς υπαλλήλους και το τεχνικό προσωπικό μέχρι τους καθηγητές. Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, το μοντέλο της διά βίου μονιμότητας (tenure) όπως υπήρχε για τους καθηγητές και γενικά το ακαδημαϊκό προσωπικό εγκαταλείπεται, δίνοντας τη θέση του σε ελαστικές σχέσεις εργασίας με τη λεγόμενη οργανική μονιμότητα (permanent). Αυτό σημαίνει ότι αν το τμήμα ή η ερευνητική ομάδα καταργηθεί λόγω περικοπών ή συγχωνεύσεων τότε οι «μόνιμοι», κατά τα άλλα, καθηγητές, ερευνητικό και τεχνικό προσωπικό χάνουν την δουλειά τους13,14,15.
Στην Αγγλία, η διά βίου μονιμότητα των καθηγητών έχει καταργηθεί από το τέλος της δεκαετίας του 1980. Οι καθηγητές προσλαμβάνονται με συνθήκες ορισμένου ή αορίστου χρόνου εργασίας και η αμοιβή τους καθορίζεται από τα ίδια τα πανεπιστήμια. Στην Ολλανδία, ισχύει παρόμοιο καθεστώς. «Μόνιμοι» καθηγητές χάνουν τη δουλειά τους, όταν λόγω περικοπών ή συγχωνεύσεων καταργούνται τμήματα. Παραδείγματος χάρη, στο Πανεπιστήμιο του Leiden απολύθηκαν 9 βιολόγοι ανάμεσά τους «μόνιμοι» καθηγητές, ερευνητικό και τεχνικό προσωπικό του τμήματος Βιολογίας μετά από περικοπές στον προϋπολογισμό.
Αλλά ακόμα και οι σχέσεις αυτής της προσωρινής μονιμότητας και των συμβάσεων ορισμένου χρόνου στο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, έχουν αλλάξει ραγδαία τα τελευταία χρόνια προς την κατεύθυνση της αύξησης των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, που κυμαίνονται μεταξύ 3 και 5 χρόνων. Ουσιαστικά οι περισσότερες θέσεις που ανοίγουν στις χαμηλότερες βαθμίδες (Επίκουρου Καθηγητή) σπάνια οδηγούν στη διά βίου μονιμότητα. Συνήθως, έχουν ληξιπρόθεσμο ορίζοντα 5 χρόνων με μη δυνατότητα ανανέωσης παρά μόνο σε ελάχιστες εξαιρέσεις. Οι νέοι αυτοί καθηγητές ουσιαστικά επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος τόσο στη διδασκαλία όσο και στην έρευνα, ενώ από την άλλη μειώνονται τα έξοδα του συστήματος εκπαίδευσης, αφού οι θέσεις είναι χαμηλά αμειβόμενες με περιορισμένα συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά δικαιώματα.
Σύμφωνα με μελέτη13, τα ποσοστά «μονίμων» και ορισμένου χρόνου καθηγητών στις χώρες της ΕΕ έχουν ως εξής: Γαλλία 76% με σαφείς τάσεις για δραματική μείωση του ποσοστού, Γερμανία 23%, Ιταλία 58%, Ολλανδία 56%, Ισπανία 55%, Σουηδία 76%, Ηνωμένο Βασίλειο 62%. Πάντως, η μονιμότητα ουσιαστικά είναι μόνο κατ' όνομα...
Οι διεθνείς εξελίξεις στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης
Οι παραπάνω τάσεις δεν αποτελούν χαρακτηριστικό μόνο μέσα στο πλαίσιο της ΕΕ, αλλά αποτελούν κύριο χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού τρόπου ανάπτυξης και πολιτικής.
Στις ΗΠΑ, ο μέσος όρος των διδάκτρων (tuitionfees) σε ένα δημόσιο (publicstate) Πανεπιστήμιο είναι σήμερα γύρω στα 7.100 δολάρια το χρόνο για κατοίκους της πολιτείας που ανήκει το Πανεπιστήμιο, ενώ ανεβαίνει γύρω στα 15.000 δολάρια για φοιτητές που προέρχονται από άλλη πολιτεία. Σε ιδιωτικά Ιδρύματα το κόστος ανεβαίνει κατακόρυφα και στα καλά ιδρύματα ξεπερνά τα 40.000 δολάρια το χρόνο. Επιπλέον έξοδα ανέρχονται σε 7.800 δολάρια το χρόνια για διαμονή, 5.350 δολάρια για φαγητό, 800 δολάρια για βιβλία και 1.630 δολάρια για άλλα έξοδα. Ετσι, συνολικά το κόστος φοίτησης για ένα φοιτητή κυμαίνεται μεταξύ 22.000 - 57.000 δολάρια το χρόνο. Ως αποτελέσματα, τo χρέος των φοιτητικών δανείων στις ΗΠΑ ξεπερνά το 1 τρισ. δολάρια18.
Επίσης, οι σχέσεις εργασίας του ακαδημαϊκού προσωπικού (καθηγητές, ερευνητικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό) έχουν αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια προς την κατεύθυνση της σταδιακής κατάργησης του μοντέλου της διά βίου μονιμότητας (tenure) στο όνομα της ανταγωνιστικότητας των Πανεπιστημίων. Οι θέσεις διά βίου μονιμότητας αντικαθίστανται με συμβάσεις αορίστου ή ορισμένου χρόνου εργασίας19. Στον πίνακα 1, δίνονται στοιχεία του ποσοστού του ακαδημαϊκού προσωπικού πλήρους απασχόλησης με διά βίου μονιμότητα (tenure)20,21.
Μάλιστα, η ιδέα της διά βίου μονιμότητας των πανεπιστημιακών βρίσκεται στο στόχαστρο και αποτελεί αντικείμενο συζήτησης περί της ηθικότητας ή όχι τέτοιων θέσεων σε ένα εξελισσόμενο ανταγωνιστικό περιβάλλον, βάζοντας τους πανεπιστημιακούς απέναντι στους άλλους εργαζόμενους που έχουν χάσει το «προνόμιο» της μονιμότητας. Η τακτική του κοινωνικού αυτοματισμού κολακεύει το προηγούμενο θύμα τη στιγμή που επιτίθεται στο επόμενο θύμα του σε πλήρη ανάπτυξη. Αυτό το έργο θα το δούμε προσεχώς και στην Ελλάδα όπου καταρχήν θα «παίξει» το επιχείρημα των «λίγων» ωρών απασχόλησης και διδασκαλίας των Πανεπιστημιακών....
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, ποτέ η Παιδεία δεν ήταν πραγματικά δωρεάν σε οποιαδήποτε βαθμίδα. Αντίθετα, ήταν και είναι έντονα ταξική, εν μέρει δημόσια αλλά σίγουρα όχι δωρεάν. Τα παιδιά των λαϊκών οικογενειών, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, είναι σχεδόν αδύνατον να καλύψουν τα έξοδα των σπουδών τους και να αφοσιωθούν απερίσπαστα στις σπουδές τους επί ίσοις όροις με άλλα παιδιά με υψηλότερα εισοδήματα (λαμπρές εξαιρέσεις που ακόμα υπάρχουν απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα). Ο ταξικός χαρακτήρας της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι αδιαμφισβήτητος ήδη από τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Η φροντιστηριακή εξωσχολική εκπαίδευση έχει διογκωθεί σε τέτοιο βαθμό που έχει υποκαταστήσει το μορφωτικό ρόλο που θα έπρεπε να έχει το σχολείο. Η ύπαρξή της υπαγορεύεται κυρίως από τον έντονο ανταγωνιστικό χαρακτήρα του συστήματος εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση. Μάλιστα, η «γάγγραινα» αυτή έχει επεκταθεί ακόμα και στη βαθμίδα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Φυσικά, οι επιχειρήσεις που έχουν στηθεί γύρω από αυτά είναι ιδιαίτερα επικερδείς. Οι λαϊκές οικογένειες γονατίζουν κάτω από το αφόρητο οικονομικό κόστος και ένα μεγάλο ποσοστό δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στην «επί χρήμασι» υποκατάσταση αυτού που θα έπρεπε να γίνεται στο δημόσιο σχολείο. Ολα τα μέτρα και οι πολιτικές που οδηγούν στην ενίσχυση της ιδιωτικοποίησης αναδεικνύουν την κραυγαλέα αντίθεση με τις διακηρύξεις των κυβερνήσεων εδώ και πολλά πολλά χρόνια για «επαναστατικές τομές» στην Παιδεία, αλλά κυρίως την πλήρη αντίθεση με τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες για ολόπλευρη μόρφωση.
Στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης με το νέο νόμο - πλαίσιο η κατάτμηση των σπουδών σε κύκλους είναι μπροστά μας. Δίδακτρα σε πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα έχουν ήδη επιβληθεί και είναι δυσβάσταχτα για τη λαϊκή οικογένεια. Τα δίδακτρα σε προπτυχιακό επίπεδο έρχονται, όπως έχουν εφαρμοσθεί και τείνουν να καθιερωθούν σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Η φοιτητική μέριμνα είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη. Η λαϊκή οικογένεια ζει στο πετσί της τις αντιδραστικές αυτές αλλαγές. Οι απολύσεις και η κατάργηση της μονιμότητας εφαρμόζονται ήδη μαζικά και θα περάσουν και στα Πανεπιστήμια.
Συμπεράσματα
Τα τελευταία χρόνια, η αστική τάξη της χώρας μας με τις κυβερνήσεις της και τους υποστηρικτές της βρήκε την ευκαιρία, με το πρόσχημα της οικονομικής κρίσης και του εξορθολογισμού του δημόσιου τομέα, να επιταχύνει και να περάσει, πιο εύκολα, βάρβαρα αντιλαϊκά μέτρα που οδηγούν σε εξαθλίωση τους εργαζόμενους τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα των μονοπωλίων.
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η επίθεση αυτή ενάντια στα λαϊκά στρώματα που αφορά τις εργασιακές σχέσεις, τους μισθούς, την κοινωνική ασφάλιση, την υγεία την παιδεία, έχει από καιρό δρομολογηθεί ήδη από το 1993 με τη Λευκή Βίβλο, την κύρια στρατηγική δηλαδή για την «ανάπτυξη την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση». Αυτή η βαθιά αντιδραστική πολιτική εδράζεται πάνω στα θεμέλια της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης των «τεσσάρων ελευθεριών» της Συνθήκη του Μάαστριχτ: της ελευθερίας κίνησης κεφαλαίων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και εργατικού δυναμικού. Η αναπροσαρμογή των αντιλαϊκών αυτών μεταρρυθμίσεων συνεχίστηκε με τη «Στρατηγική της Λισσαβόνας» το 2000 και τώρα με τη «Στρατηγική ΕΕ 2020».
Ο βασικός στόχος αυτών δεν είναι άλλος από την αύξηση της έντασης της εκμετάλλευσης των εργαζομένων από τους κεφαλαιοκράτες. Οι κύριοι άξονες αυτής της πολιτικής είναι οι ελαστικές σχέσεις εργασίας, η κατάργηση των Συλλογικών Συμβάσεων, η συμπίεση των μισθών και συντάξεων, η κατακρεούργηση των ασφαλιστικών παροχών, η εμπορευματοποίηση της Υγείας και της Παιδείας.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι πλήρως συντεταγμένες οι αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης με τη συνθήκη της Μπολόνια, όπου ο κύριος στόχος είναι η παραγωγή φτηνού εργατικού δυναμικού. Την αντιδραστική αυτή στρατηγική προσπαθούν να επιβάλουν οι κυβερνήσεις της χώρας μας με τη βοήθεια συνδικαλιστών και εν γένει υποστηρικτών τους με το νέο νόμο - πλαίσιο.
Στο πλαίσιο της γενικευμένης αυτής επίθεσης, οι μειώσεις των μισθών και συντάξεων των πανεπιστημιακών ανέρχονται μεσοσταθμικά τα τελευταία τρία χρόνια στο 40% με 50%, οδηγώντας μας σε συνθήκες εξαθλίωσης. Οι συμβιβασμένες φιλοκυβερνητικές συνδικαλιστικές παρατάξεις, μεγαλοκαθηγητάδες και η ηγεσία της ΠΟΣΔΕΠ στάθηκαν χρήσιμοι βοηθοί στα σχέδια των κυβερνήσεων και του κεφαλαίου. Στο «όνομα της κρίσης» αποδέχονται και έχουν αποδεχθεί περικοπές απλά αυτές να έχουν «στοιχειώδη αίσθηση του δικαίου»! (βλ. π.χ. ανοικτή επιστολή της 23ης/11/2010 του προεδρείου της ΠΟΣΔΕΠ: «Η ΠΟΣΔΕΠ αναγνωρίζει την ανάγκη δημοσιονομικής εξυγίανσης, και θα υποστηρίξει κάθε σοβαρή προσπάθεια για τον εκσυγχρονισμό, την εκλογίκευση και τη συνολική αναδιάρθρωση του κράτους με διαδικασίες αξιοκρατίας, αξιολόγησης, διαφάνειας και ουσιαστικής λογοδοσίας. Δεν συμφωνεί όμως με τις σπασμωδικές περικοπές χωρίς κριτήρια και χωρίς τη στοιχειώδη αίσθηση του δικαίου»).
Τέτοιες στάσεις που υποστηρίζουν, με κολακευτικές φρασεολογίες, την ειδική μεταχείριση των πανεπιστημιακών ως εργαζομένων ανώτερης υπαλληλικής κατηγορίας με ειδικά μισθολόγια, αποκομμένων από τα συμφέροντα, τις ανάγκες και τα δικαιώματα των άλλων εργαζομένων σπέρνουν αυταπάτες, έχουν οδηγήσει σε αδιέξοδο. Τέτοιες τακτικές όχι μόνο έχουν εκ των πραγμάτων αποτύχει και έχουν φέρει στην απόγνωση την πλειοψηφία των πανεπιστημιακών, αλλά είναι και επιζήμιες και διαλυτικές για την ενότητα και την αποτελεσματικότητα του αγώνα ενάντια στην αντιλαϊκή λαίλαπα που υφιστάμεθα και η οποία θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση στο μέλλον. Διαφορές ανάμεσα στους ξεχωριστούς κλάδους των εργαζομένων φυσικά και υπάρχουν, όμως, ο αγώνας θα κερδηθεί μόνο αν όλοι οι εργαζόμενοι ενωμένοι αντιπαλέψουν μαζικά και ενωμένοι, στη βάση της κάλυψης των σύγχρονων αναγκών της ζωής τους.
Κοινό παρονομαστή με αυτές τις στάσεις έχουν και οι στάσεις συνδικαλιστικών και πολιτικών δυνάμεων, που σπέρνουν την ψευδαίσθηση της εξόδου από την κρίση και επιστροφή σε καλύτερες μέρες υπό μια καλή φιλολαϊκή Ευρωπαϊκή Ενωση, μ' ένα άλλο μείγμα διαχείρισης υπό το μανδύα της αντιμνημονιακής συσπείρωσης. Αυτές έχουν ως κύριο και στρατηγικό στόχο να θολώσουν τα νερά και να αφήσουν στο απυρόβλητο τις πραγματικές αιτίες της οικονομικής κρίσης που είναι οι νομοτέλειες του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Τέτοιες στάσεις εγκλωβίζουν και ανοίγουν το δρόμο για νέες αντιδραστικές αλλαγές στο σύνολο των εργασιακών σχέσεων των πανεπιστημιακών (συνθήκες, μισθολογικά, συντάξεις, ασφαλιστικά δικαιώματα).
Οι πανεπιστημιακοί, οι εργαζόμενοι τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, από την πείρα τους και από τις εφαρμοσμένες πολιτικές που δοκιμάστηκαν στο πετσί τους θα πρέπει να καταλάβουν ότι η μοίρα τους είναι κοινή. Εχουν ιστορικό καθήκον απέναντι στους ίδιους και τα παιδιά τους να αντισταθούν, να παλέψουν μαζί για το δικαίωμα στη σταθερή δουλειά με σύγχρονα δικαιώματα και αξιοπρεπή διαβίωση. Αν δεν αντισταθούμε μαζικά, οργανωμένα ενάντια στην ουσία της εκμετάλλευσης θα έρθουν νέα μέτρα, νέα μνημόνια, νέες περικοπές όπως άλλωστε επιτάσσει το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Πολιτικής 2013 - 2016.
Η πρόταση του ΚΚΕ για λαϊκή εξουσία και κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής είναι η μόνη ρεαλιστική πρόταση σήμερα που μπορεί να βγάλει το λαό από το αδιέξοδο και να διαμορφώσει μια Ανώτατη Εκπαίδευση αποκλειστικά και πραγματικά δημόσια και δωρεάν που θα εξασφαλίζει την πρόοδο και την ευημερία του λαού και όχι τα συμφέροντα των αγορών. Με κεντρικό σχεδιασμό, όπου η επιστήμη θα αξιοποιείται όχι για την κερδοφορία των αγορών και για τους εργοδότες αλλά για την ανύψωση του υλικού και πνευματικού επιπέδου του λαού με στόχο την ικανοποίηση των σύγχρονων κοινωνικών αναγκών. Το βασικό ζήτημα είναι λοιπόν η παράδοση της Παιδείας και του μέλλοντος των παιδιών μας και το δικό μας σε μια χούφτα «παράσιτα» - κεφαλαιοκράτες που καρπώνονται τον ιδρώτα και τον πλούτο που παράγει ο λαός ή μια Παιδεία που θα εξυπηρετεί τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες; Και αυτό δεν μπορεί να γίνει με την καλύτερη διαχείριση αυτού του σάπιου συστήματος, αλλά με την ανατροπή του και την αντικατάστασή του από το σοσιαλισμό. Και αυτό δεν ανάγεται στη «Δευτέρα Παρουσία». Τη «Δευτέρα Παρουσία» θα πρέπει να περιμένει ο λαός αν πιστέψει τις εξαγγελίες των κομμάτων του ευρωμονόδρομου για την καλύτερη διαχείριση αυτού το συστήματος, σε δήθεν μεταμόρφωση της ΕΕ σε Ευρώπη των λαών.
Στην Ελλάδα ιδιαίτερα υπάρχουν οι υλικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή της πρότασης του ΚΚΕ για λαϊκή εξουσία. Υπάρχει άφθονος ορυκτός και αγροτικός πλούτος, υπάρχουν σημαντικά συσσωρευμένα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, υπάρχουν βιομηχανίες μετάλλου, τσιμέντων, υφασμάτων, και διυλιστήρια, υπάρχει τεχνογνωσία σε σύγχρονες τεχνολογίες (φαρμακοβιομηχανία, τηλεπικοινωνίες, βιοτεχνολογία, ενέργεια) που μπορούν να αξιοποιηθούν να γίνουν κτήμα του λαού για την κοινωνική του ευημερία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΝΑΦΟΡΕΣ
15. Huisman, Jeroen., Weert, Egbert de., Bartelse, Jeroen., Academic carreers from a european perspective: The Declining Desirability of the Faculty Position, The Journal of Higher Education, Volume 73, Number 1, January/February 2002, pp. 141-160
20.Digest of Education Statistics, 2006 (Table 247). Washington D.C.: National Center for Education Statistics, http://nces.ed.gov
21. Batterbury, S.P.J. 2008. Tenure or permanent contracts in North American higher education? A critical assessment. Policy Futures in Education 6 (3): 286-297. http://dx.doi.org/10.2304/pfie.2008.6.3.286
Κώστας ΣΙΕΤΤΟΣ
Επίκουρος Καθηγητής ΕΜΠ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου