Ο Μάρτης του 1917 και η δυαδική εξουσία

Σελίδα από το χειρόγραφο του

 Β. Ι. Λένιν "Γράμματα από μακριά"

Την 1 του Μάρτη, το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών της Πετρούπολης πήρε απόφαση για την οργάνωση τμήματος στρατιωτών του Σοβιέτ, και άρχισε να ονομάζεται Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Βουλευτών της Πετρούπολης. Την ίδια κιόλας μέρα το Σοβιέτ ψήφισε την περίφημη Διαταγή αρ. 1, που ίσχυε, τυπικά, μόνο για τη φρουρά, το στρατό, το πυροβολικό και το στόλο της στρατιωτικής περιοχής της Πετρούπολης, αλλά στην πραγματικότητα καθιέρωνε μια νέα δημοκρατική τάξη όλου τον στρατού.

Ανάμεσα σ' άλλα, η διαταγή όριζε ότι σε όλες τις στρατιωτικές μονάδες πρέπει να εκλεγούν χωρίς καθυστέρηση επιτροπές από αιρετούς αντιπροσώπους, ότι η στρατιωτική μονάδα σε όλες τις πολιτικές εκδηλώσεις της πειθαρχεί στο Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών και στις επιτροπές του. Οτι όλα τα είδη όπλων, όπως πυροβόλα, πολυβόλα, θωρακισμένα αυτοκίνητα και άλλα, πρέπει να βρίσκονται στη διάθεση και κάτω από τον έλεγχο των επιτροπών λόχων και ταγμάτων και σε καμιά περίπτωση να μη δίνονται στους αξιωματικούς, ακόμη και όταν αυτοί το απαιτήσουν. Επίσης, ότι όταν οι στρατιώτες είναι συνταγμένοι και κατά την εκτέλεση των υπηρεσιακών τους υποχρεώσεων πρέπει να τηρούν αυστηρότατη στρατιωτική πειθαρχία, όταν όμως είναι εκτός υπηρεσίας και σύνταξης, στην πολιτική, κοινωνική και ιδιωτική τους ζωή, οι στρατιώτες δεν μπορούν να στερηθούν κανένα από τα δικαιώματα που έχουν όλοι οι πολίτες.

Η διαταγή αρ. 1 του Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης, αποτέλεσμα της άμεσης δημιουργικότητας των μαζών, έβαλε τις βάσεις για τη νομοθετική θεμελίωση της διαδικασίας εκδημοκρατισμού του ρωσικού στρατού, που αναπτυσσόταν στην πορεία της επανάστασης.

Παράλληλα, τα Σοβιέτ συγκροτούσαν εργατική πολιτοφυλακή στις επιχειρήσεις. Απελευθέρωναν τους πολιτικούς κρατούμενους, αφόπλιζαν και συνελάμβαναν τους χωροφύλακες και την αστυνομία, τους εκπροσώπους της πρώην τσαρικής διοίκησης, τους διευθυντές των ζέμστβο (σ.σ. κάτι σαν τοπική διοίκηση στην ύπαιθρο) διενεργούσαν εκλογές για την ανάδειξη επιτροπών στα εργοστάσια, στις επαρχίες και στα χωριά, αγωνίζονταν για τη βελτίωση της υλικής κατάστασης των εργατών, την κατάργηση των διαφόρων προστίμων και περιορισμών καθοδηγούσαν τη συγκρότηση και τη δραστηριότητα των επιτροπών επισιτισμού. Κάτω από τον έλεγχο των Σοβιέτ βρισκόταν και ο Τύπος.

"Εξουσία χωρίς δύναμη" και "δύναμη χωρίς εξουσία"

Μόσχα, οι επίτροποι του Σοβιέτ

των εργατών βουλευτών της Αχτίδας

Ρογκόζσκι σε διαδήλωση

στις 12 Μάρτη 1917

Στη χώρα καθιερώθηκε δυαδική εξουσία: Από τη μια μεριά, υπήρχε η Προσωρινή Κυβέρνηση, που εκπροσωπούσε τη δικτατορία της αστικής τάξης («εξουσία χωρίς δύναμη», σύμφωνα με την έκφραση του αρχηγού της κυβέρνησης πρίγκιπα Γ. Λβοφ), από την άλλη το Σοβιέτ, που ασκούσε την επαναστατική δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς («δύναμη χωρίς εξουσία», σύμφωνα πάλι με τον Λβοφ). Αυτή η κατάσταση έκρυβε μέσα της βαθιές αντιθέσεις, που ήταν επόμενο να οδηγήσουν σε νέες πολιτικές κρίσεις, σε νέους ταξικούς αγώνες για την εξουσία.

Τι ήταν όμως αυτό που έδινε πραγματική δύναμη στα Σοβιέτ; Πρώτ' απ' όλα, το ότι αυτά στηρίζονταν στον εξοπλισμένο λαό και τους επαναστατημένους στρατιώτες. Και η λήψη μιας σειράς αποφάσεων, που δεν τις επιδοκίμαζε η καθοδήγηση των εσέρων και των μενσεβίκων, ήταν αποτέλεσμα της άμεσης πίεσης από μέρους του ένοπλου λαού και της επαναστατικής δημιουργικότητας των μαζών.

Παράλληλα, η Προσωρινή Κυβέρνηση, τον Μάρτη κιόλας, προσπαθούσε να στρέψει ενάντια στα Σοβιέτ τα ρεύματα του κινήματος που επηρέαζε. Το «Δελτίο της Προσωρινής Κυβέρνησης» δημοσίευε τηλεγραφήματα, επιστολές, εκκλήσεις από τις γενικές συνελεύσεις των αξιωματικών, των γιατρών, των στρατιωτικών αξιωματούχων και του στρατιωτικού κλήρου, μεμονωμένων μονάδων και φρουραρχείων με τα συνθήματα: «Μη δημιουργείτε δυαδική εξουσία που είναι επικίνδυνη για τη χώρα και καταστροφική για το μέτωπο».

Αλλά η δυαδική εξουσία ήταν πια γεγονός, και αυτό δεν μπορούσε να μη ληφθεί υπόψη. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, κατανοώντας ότι η εποχή της ανοιχτής βίας ανήκε στο παρελθόν, κατέφευγε σε διάφορους ελιγμούς για να κερδίσει χρόνο. Οπου ήταν δυνατό προσποιούνταν ότι επιθυμεί να ικανοποιήσει τα αιτήματα των μαζών.

Στις 6 του Μάρτη, υπογράφτηκε το διάταγμα για τη γενική πολιτική αμνηστία, ενώ στις 12 του Μάρτη καταργήθηκε η θανατική ποινή. Μια από τις πρώτες εντολές του υπουργείου Δικαιοσύνης ήταν η εντολή στο Κρασνογιάρσκ προς τον κυβερνήτη της περιοχής του Ιενεσέη και τον στρατιωτικό κυβερνήτη στο Ιρκούτσκ, με την οποία διατάσσονταν για την απελευθέρωση των εξόριστων μπολσεβίκων βουλευτών της Δούμας: Γ. Πετρόφσκι, Μ. Μουράνοφ, Α. Μπαντάγιεφ, Ν. Σάγκοφ και Φ. Σαμόιλοφ.

Στους πολιτικούς πρόσφυγες επιτράπηκε να επιστρέψουν στην πατρίδα.

Στις 7 του Μάρτη, η Προσωρινή Κυβέρνηση πήρε την απόφαση να «αναγνωρίσει τη στέρηση της ελευθερίας του εκθρονισμένου αυτοκράτορα Νικολάου Β' και της συζύγου του, και να μεταφερθεί ο τσάρος στο Τσάρσκογιε Σελό».

Στις 20 του Μάρτη, ψηφίστηκε η απόφαση για την κατάργηση των θρησκευτικών και των εθνικών περιορισμών, που είχε καθιερώσει ο τσαρισμός, σχετικά με τα δικαιώματα διαμονής και διακίνησης, με το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, της άσκησης επαγγέλματος, το εμπόριο και τη βιομηχανία, της πρόσληψης σε δημόσια υπηρεσία κ.λπ. Επιτράπηκε η χρησιμοποίηση, εκτός από τα ρώσικα, και άλλων γλωσσών και διαλέκτων στις εργασίες ιδιωτικών εταιρειών, κατά τη διδασκαλία στα ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και κατά την τήρηση λογιστικών βιβλίων. Καταργήθηκαν οι ειδικοί κανόνες κλήσης και θητείας στο στρατό για τους μη χριστιανούς. Αναγνωρίστηκε η ελευθερία όλων των θρησκευμάτων και των θρησκευτικών δογμάτων.

"Θεέ, φύλαγε τον τσάρο!"

Εκφράζοντας την ασυμφωνία της με τις πιο αντιδραστικές εκδηλώσεις εθνικής πολιτικής της απολυταρχίας, η Προσωρινή Κυβέρνηση εμπόδιζε, ωστόσο, την εφαρμογή στη ζωή των ριζικών αιτημάτων των καταπιεσμένων εθνών. Τασσόταν ενάντια στην ομοσπονδία, ενάντια σε κάθε πολιτική και κρατική αυτονομία των λαών που κατοικούν στη Ρωσία.

Σε ένα από τα κυριότερα ζητήματα της επανάστασης, το αγροτικό, η κυβέρνηση θεώρησε απαραίτητο να υπογραμμίσει ειδικά στην απόφαση της 19 του Μάρτη: «Το ζήτημα της γης δεν μπορεί να βρει την εφαρμογή του στη ζωή μέσω οποιασδήποτε κατάληψης. Η βία και οι αρπαγές αποτελούν το πιο άσχημο και επικίνδυνο μέσο στον τομέα των οικονομικών σχέσεων». Αυτό ήταν ανοιχτή προειδοποίηση προς τους αγρότες. Για τη λύση του αγροτικού προβλήματος προβλεπόταν η συγκρότηση επιτροπής στο πλαίσιο του υπουργείου Γεωργίας, που θα συγκέντρωνε υλικά, παίρνοντας υπόψη τα αποθέματα γης, θα εξακρίβωνε τους όρους και τα είδη χρησιμοποίησης της γης κ,λπ. Αλλά προς το παρόν όλα έπρεπε να μείνουν αμετάβλητα.

Παρά το γεγονός ότι η ανατροπή της απολυταρχίας ήταν μεγάλη επιτυχία των επαναστατικών δυνάμεων, η απόσταση έως την πραγμάτωση του αιώνιου ονείρου του λαού για ελευθερία και γη ήταν μεγάλη.

Η πολιτική της νέας κυβέρνησης, που υπεράσπιζε τα συμφέροντα των ίδιων πάλι κύκλων, όπως και ο τσαρισμός, λίγο διέφερε από την προηγούμενη. Σε τέτοιο βαθμό συνέχιζε ολοφάνερα την ίδια πάλι γραμμή στα κύρια ζητήματα, ώστε πολύ σύντομα άρχισαν να μιλάνε γι' αυτό ανοιχτά.

Το σατιρικό περιοδικό «Μπιτς» («Η Μάστιγα») δημοσίευσε το παρακάτω αστείο:

«Ακούτε! Ποιο είναι αυτό το παράξενο κομμάτι που τόσο κακόγουστα παίζει η ορχήστρα;» // «Στ' αλήθεια δεν ξέρετε; Τη "Μασσαλιώτιδα"!» // «Μπα, τι λέτε! Δεν μοιάζει καθόλου!» // «Είναι γιατί οι μουσικοί την παίζουν σύμφωνα με τις νότες "Θεέ, φύλαγε τον τσάρο!"».

Ολα αυτά βόλευαν το κεφάλαιο όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας. Στις 9 του Μάρτη, αναγνώρισαν την Προσωρινή Κυβέρνηση πρώτες οι ΗΠΑ, που μόλις είχαν πάρει την απόφαση να μπουν στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Στις 11 του Μάρτη, οι πρεσβευτές των Γαλλίας, Αγγλίας και Ιταλίας δήλωσαν ότι οι κυβερνήσεις τους αναγνωρίζουν επίσημα τη νέα εξουσία στη Ρωσία. Κάνοντας τη δήλωση αυτή, ο Αγγλος πρεσβευτής Τζορτζ Μπιούκενεν, έλεγε ότι η «Μεγάλη Βρετανία, απλώνοντας το χέρι στην Προσωρινή Κυβέρνηση, είναι πεισμένη ότι αυτή θα μείνει πιστή στις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει η προηγούμενη κυβέρνηση, και θα κάνει το παν για να οδηγήσει τον πόλεμο στην τελική νίκη».

Στις 27 του Μάρτη, η Προσωρινή Κυβέρνηση, επαληθεύοντας τις προσδοκίες των συμμάχων, παρουσιάστηκε με διακήρυξη για τα καθήκοντα του πολέμου: «Αμυνα, πάση θυσία, του πατρικού μας βίου και απαλλαγή της χώρας από τον εχθρό που εισέβαλε στα σύνορά μας», αυτό αποτελούσε, κατά τη γνώμη της κυβέρνησης, το «πρώτιστο ουσιώδες και ζωτικό καθήκον».

Στο ζήτημα αυτό, η κυβέρνηση είχε την υποστήριξη των εσέρων και των μενσεβίκων ηγετών του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Η διαποτισμένη με αμυντικές διαθέσεις έκκληση του Σοβιέτ «Προς τους λαούς όλου του κόσμου», αποκάλυπτε πληρέστερα τη συμβιβαστική φύση των μενσεβίκων και εσέρων. Καλώντας τους λαούς να αγωνιστούν ενάντια στη ληστρική πολιτική των κυβερνήσεων και των κυρίαρχων τάξεων των χωρών τους, υποστήριζαν τη δική τους αστική κυβέρνηση, που συνέχιζε τον πόλεμο. Και όχι μόνο την υποστήριζαν, αλλά και δικαίωναν την πολιτική της.

Η ανάγκη που έγινε Ιστορία

Στη Ζυρίχη, όπου στο διάστημα αυτό βρισκόταν ο Β. Ι. Λένιν, μόλις στις 2 του Μάρτη έφτασαν τα τηλεγραφήματα που επιβεβαίωναν τα επαναστατικά γεγονότα στη Ρωσία, τη σύνθεση της Προσωρινής Κυβέρνησης και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Βουλευτών της Πετρούπολης. Ενώ στα πρώτα κιόλας προσχέδια των θέσεων για τα καθήκοντα του προλεταριάτου στη ρωσική επανάσταση, που τα είχε ολοκληρώσει το βράδυ της 4 του Μάρτη (δεν προορίζονταν για τον Τύπο), ο Λένιν υπογράμμιζε: «Ειρήνη, ψωμί και πλήρη ελευθερία είναι σε θέση να δώσει στο λαό μόνο μια εργατική κυβέρνηση που θα στηρίζεται, πρώτο, στην τεράστια πλειοψηφία του αγροτικού πληθυσμού, στους εργάτες της και στους φτωχούς αγρότες, δεύτερο, στη συμμαχία με τους επαναστάτες εργάτες όλων των εμπόλεμων χωρών.

Γι' αυτό το επαναστατικό προλεταριάτο δεν μπορεί να βλέπει την επανάσταση της 1ης Μάρτη, παρά σαν μια πρώτη του, κάθε άλλο ακόμη παρά πλήρη, νίκη στο μεγάλο του δρόμο, δεν μπορεί παρά να βάζει σαν καθήκον του τη συνέχιση της πάλης για την κατάκτηση της λαοκρατικής δημοκρατίας και του σοσιαλισμού».

Στα «Γράμματα από μακριά», που είχαν γραφεί τον Μάρτη στην Ελβετία, ο Λένιν έκανε εκτίμηση των κινητήριων δυνάμεων, του χαρακτήρα και της κατεύθυνσης της επανάστασης στη Ρωσία, προσδιόρισε το καθήκον του περάσματος στη σοσιαλιστική επανάσταση.

"Ρ"