Κρίση και ανάπτυξη: μια θεωρητική προσέγγιση

"Ανάπτυξη, ανάπτυξη, ανάπτυξη", φώναζε από το Ζάππειο ο τέως πρωθυπουργός. "Για να βγει η χώρα από την κρίση, χρειάζονται αναπτυξιακά μέτρα", επιμένει ο νυν πρωθυπουργός."Ρηχαίνει η ύφεση", διατυμπάνιζε ο πρώην υπουργός οικονομικών. "Με την λιτότητα φτάσαμε σε αδιέξοδο. Η λύση στο πρόβλημα του χρέους είναι μία: ανάπτυξη", δηλώνει με το επιστημονικό του κύρος ο νυν υπουργός οικονομικών. "Πρέπει να ληφθούν μέτρα για να μπει η ελληνική οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης", υπογράμμιζαν οι εκπρόσωποι της τρόικας."Τα μέτρα που πάρθηκαν ήταν αναγκαία για να γίνει ανταγωνιστική και να αναπτυχθεί η ελληνική οικονομία", διαπιστώνουν οι εκπρόσωποι των… θεσμών. Αλήθεια, τι συμβαίνει πραγματικά με την καραμέλλα της ανάπτυξης;
Την τελευταία πενταετία, ο εγχώριος καπιταλισμός γνώρισε τη μεγαλύτερη κρίση της μεταπολεμικής περιόδου, καθώς το ΑΕΠ της χώρας υποχώρησε κατά 25% περίπου. Η πρωτόγνωρη αυτή κρίση συμπαρέσυρε ανοδικά την ανεργία, οδήγησε σε κλείσιμο δεκάδες χιλιάδες μικρά καταστήματα ενώ τα μνημόνια συμπίεσαν βίαια μισθούς και συντάξεις. Από χρόνο σε χρόνο, οι επίσημες κυβερνητικές εκτιμήσεις σχετικά με την πορεία του ΑΕΠ διαψεύδονταν πανηγυρικά καθώς είτε προέβλεπαν υποχώρηση πολύ μικρότερη από εκείνη που τελικά σημειωνόταν είτε προέβλεπαν αύξηση (έστω και μικρή), η οποία δεν ήρθε ποτέ. Στην ίδια μπανανόφλουδα γλιστρούσαν και οι εκτιμήσεις τόσο της τρόικας όσο και των μεγάλων διεθνών οργανισμών. Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι όλοι αυτοί δεν ήσαν ηλίθιοι και δεν μας κορόιδευαν, πού στήριζαν τις προβλέψεις τους και αποτύγχαναν; Πώς αποδείχτηκαν τόσο αιθεροβάμονες  ενώ δεν επιτρεπόταν αισιοδοξία ακόμα και με τη χρήση της αστικής στατιστικής;
Το ότι κάποια στιγμή η κρίση θα ακολουθηθεί από ανάκαμψη, δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς οικονομολόγος για να το προβλέψει. Μια μικρή αναδρομή στην ιστορία των οικονομικών κρίσεων του καπιταλισμού πείθει τον καθένα ότι, μετά την κρίση, ακολουθεί ανάκαμψη. Το ερώτημα, όμως, είναι τί είδους ανάκαμψη θα είναι αυτή και πόσο θα διαρκέσει.
Επομένως, αλλού είναι το ζήτημα, το οποίο αποκρύπτεται εντέχνως. Σε σχέση με το παρελθόν, ο χαρακτήρας των οικονομικών κρίσεων έχει αλλάξει, καθώς έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές στις φάσεις του οικονομικού κύκλου, οι οποίες ακολουθούσαν μια σταθερή κυκλική πορεία. Μια κυκλική πορεία γνωστή ακόμη και στους πρωτοετείς φοιτητές των οικονομικών σχολών: κρίση-στασιμότητα-αναζωογόνηση-άνοδος-ωρίμανση. Αυτή ήταν η πορεία του οικονομικού κύκλου το 19ο αιώνα (στην περίοδο του προ-μονοπωλιακού καπιταλισμού) αλλά και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα.
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν με τις ποιοτικές και ποσοτικές επιπτώσεις που έφεραν στην καπιταλιστική οικονομία τόσο η εμφάνιση και εδραίωση του μονοπωλίου ως κυρίαρχης μορφής των οικονομικών σχέσεων όσο και η ενεργή παρέμβαση και δράση του καπιταλιστικού κράτους στη διαδικασία αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου. Λογικό είναι οι δύο αυτοί παράγοντες να επηρεάζονται από την είσοδο του οικονομικού κύκλου στη φάση της κρίσης και να προσδίδουν σε αυτή νέα χαρακτηριστικά.
Η πρώτη μεγάλη οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε κατά τον ιμπεριαλιστικό μετασχηματισμό του καπιταλισμού (1929) συνοδεύεται από το μεγάλο της βάθος και τη μεγάλη της διάρκεια, με αποτέλεσμα να ταρακουνηθεί συθέμελα ο καπιταλιστικός κόσμος. Αλλά πώς ξεπεράστηκε η κρίση του 1929; Οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις κατέφυγαν τότε σε όλα τα γνωστά εργαλεία που είχαν στα χέρια τους για την αντιμετώπισή της, με πιο πρόσφορο αυτό της ενεργοποίησης της «αντικυκλικής δράσης» του καπιταλιστικού κράτους. Προχώρησαν, δηλαδή, στην υλοποίηση μεγάλων δημόσιων έργων (κάτι το οποίο έκανε εκτεταμένα ειδικά η χιτλερική Γερμανία) με την προσδοκία ότι μέσω των κρατικών παρεμβάσεων θα αφυπνισθεί και θα ενεργοποιηθεί και ο βαριά τραυματισμένος από την κρίση ιδιωτικός τομέας της οικονομίας.
Ήταν, τελικά, αποτελεσματικά τα μέτρα αυτά; Οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί από τους ερευνητές της κρίσης του 1929 ποικίλλουν. Όμως, ό,τι κι αν υποστηρίζουν οι διάφοροι αναλυτές, γεγονός είναι ότι η κρίση δεν ξεπεράστηκε ποτέ με τα κλασσικά χρηματοοικονομικά εργαλεία. Χρειάστηκε πρώτα ο Β” Παγκόσμιος Πόλεμος και η καταστροφή μεγάλου τμήματος του κεφαλαίου για να σημειωθεί κατόπιν ανάπτυξη. Όσοι πιστεύουν ότι ο μόνος υπαίτιος του αιματοκυλίσματος της περιόδου 1939-1945 είναι η παραφροσύνη του Αδόλφου, ας το ξανασκεφτούν καλύτερα.
Αλλά ας έλθουμε στο σήμερα. Καίριο ερώτημα: ξεπεράστηκε η κρίση της παγκόσμιας αγοράς που ξεκίνησε το 2007 στις ΗΠΑ; Η αυθόρμητη απάντηση είναι πως οι χώρες της Ευρώπης (με εξαίρεση την Ελλάδα), οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία κλπ έχουν εισέλθει μεν σε θετικούς -έστω και αναιμικούς- ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι όμως είναι τόσο ασταθείς ώστε η ύφεση όχι μόνο επιμένει να βρίσκεται επί θύραις αλλά συχνά περνάει και το κατώφλι (χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γαλλία). Οι διεθνείς οργανισμοί επιμένουν στις εκθέσεις τους να κάνουν λόγο για την διατήρηση αβεβαιοτήτων, οι οποίες απειλούν να επαναφέρουν σε ύφεση την παγκόσμια οικονομία. Είναι οι αστοί οικονομολόγοι που διατυπώνουν απόψεις περί «διπλής ύφεσης», την οποία περιγράφουν με το γράμμα U. Και το -φαινομενικά- παράδοξο της υπόθεσης είναι ότι ακόμη κι όταν η οικονομία κινείται σε θετικούς ρυθμούς, η ανεργία αυξάνεται.
Αλλά δεν είναι η κρίση η μόνη αιτία της ανεργίας. Η ανεργία μπορεί να αυξάνεται και σε περιόδους ανάπτυξης, λόγω αλλαγής της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας. Κατ’ επανάληψη, οι αποφάσεις των Συνόδων Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τις οποίες φορτώθηκαν δυσβάστακτα βάρη στους λαούς της Ευρώπης, επιβεβαίωσαν το γεγονός ότι η οικονομία δεν έχει ξεμπερδέψει με την κρίση. Άραγε, υπάρχει κανείς στην Ελλάδα ή στις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού να δώσει πειστική απάντηση στο ερώτημα αν και πότε η διεθνής οικονομία θα βγει πραγματικά από την κρίση;
Βεβαίως, η ζωή για τον απλό λαό δεν πρόκειται να καλυτερέψει, είτε με ανάπτυξη είτε με κρίση. Το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου η οικονομία δεν έχει ζωτικά προβλήματα αλλά το βιοτικό επίπεδο του λαού χειροτερεύει, είναι κραυγαλέο. Εφ’ όσον η κρίση (α) είναι καπιταλιστική, (β) οφείλεται στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίων και (γ) βρίσκει διέξοδο στην επανεκκίνηση της διαδικασίας παραγωγής κερδών, είναι απόλυτα λογικό το συμπέρασμα ότι τα όσα λέγονται περί εξόδου από την κρίση και περί ανάπτυξης αφορούν τους κεφαλαιούχους και μόνον αυτούς.
Με δυο λόγια: αφού το κεφάλαιο δημιουργεί τα προβλήματα που φέρνουν τις κρίσεις, το κεφάλαιο θα δρέψει και τα οφέλη από την επίλυσή τους. Έτσι δουλεύει το σύστημα.Καπιταλισμός λέγεται, για το κεφάλαιο νοιάζεται. Εμάς, τον απλό λαό, μας χρησιμοποιεί απλώς ως εργαλεία.
Τελικά, το συμπέρασμα είναι απλό και το έχουμε ξαναπεί από τούτη τη γωνιά: το σύστημα είναι τόσο σαθρό, ώστε κάθε προσπάθεια για βελτίωσή του είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Η μόνη λύση είναι η ανατροπή του.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις